[Profileurduň tertibi]

Panama Respublikasynyň doly ady Panamanyň meýdany 75,517 inedördül kilometre barabardyr. Merkezi Amerikanyň Isthmusynda ýerleşýär. Gündogarda Kolumbiýa, günortada Pacificuwaş ummany, günbatarda Kosta Rika we demirgazykda Karib deňzi bilen serhetleşýär. Merkezi we Günorta Amerikanyň yklymlaryny birleşdirýän Panama kanaly, Atlantik we Pacificuwaş ummanyny günortadan demirgazyga birleşdirýär we "Dünýä köprüsi" diýlip atlandyrylýar. Kenar ýakasynyň uzynlygy takmynan 2988 kilometre barabardyr. Bu ýer jülgeler we jülgeler bilen kesişýär, demirgazyk we günorta kenarýaka düzlüklerinden başga ýerlerde esasan daglyk. 400-den gowrak derýa bar, iň ulusy Tuila derýasy, Çepo derýasy we Çagres derýasy. Earther ekwora ýakyn we tropiki okean howasy bar.

1501-nji ýylda Ispaniýanyň koloniýasyna öwrüldi we Täze Granadanyň häkimligine degişlidir. 1821-nji ýylda garaşsyzlyk we Beýik Kolumbiýa respublikasynyň bir bölegi boldy. 1830-njy ýylda Beýik Kolumbiýa respublikasy dargansoň, Täze Grenada Respublikasynyň (soňra Kolumbiýa diýlip atlandyrylýan) welaýatyna öwrüldi. 1903-nji ýylda Angliýany we Fransiýany ýeňenden soň, ABŞ Kolumbiýa hökümeti bilen bu kanaly gurmak we kärendesine almak barada şertnama baglaşdy, emma Kolumbiýanyň mejlisi muny tassyklamakdan ýüz öwürdi. 1903-nji ýylyň 3-nji noýabrynda ABŞ goşuny Panamada gonup, Pakistany Kolumbiýadan aýrylmaga we Panama Respublikasyny döretmäge mejbur etdi. Şol ýylyň 18-nji noýabrynda Amerikanyň Birleşen Ştatlary kanaly gurmak we dolandyrmak üçin hemişelik monopoliýa hukugyny we kanal meýdanyny ulanmak, eýelemek we dolandyrmak üçin hemişelik hukugy aldy. Ikinji jahan urşy döwründe ABŞ Baççanda 134 harby bazany kärendesine aldy we olaryň käbiri 1947-nji ýyldan soň yzyna gaýtaryldy. 1977-nji ýylyň sentýabr aýynda Pakistan we ABŞ "Täze kanal şertnamasy" (Torrijos-Karter şertnamasy diýlip hem atlandyrylýar) gol çekdiler. 1999-njy ýylyň 31-nji dekabrynda Panama kanalda özygtyýarlylygyny gaýtadan dikeltdi.

Döwlet baýdagy: Uzynlygy 3: 2 bolan gorizontal gönüburçluk. Baýdagyň üstü dört deň gorizontal gönüburçlukdan durýar: ýokarky çep we aşaky sag degişlilikde gök we gyzyl bäş burçly ýyldyzlar bilen ak göniburçluklar; aşaky çep gök gönüburçluk, ýokarky sag bolsa gyzyl göniburçluk. Ak reňk parahatçylygy aňladýar, gyzyl we gök degişlilikde Liberal partiýany we öňki Panamanyň Konserwatiw partiýasyny aňladýar.Bu iki reňkiň milli baýdakdaky orny iki partiýanyň milletiň bähbidi üçin göreşmek üçin birleşendigini görkezýär. Iki bäş burçly ýyldyz degişlilikde wepalylygy we güýji aňladýar. Bu baýdagy Panamanyň ilkinji prezidenti Manuel Amador Guerrero ýasady.

Panamanyň 2.72 million ilaty bar (1997-nji ýylda çak edilýär); şolaryň arasynda Hindi-Europeanewropa garyşyk ýaryşlary 70%, garaýagyzlar 14%, aklar 10%, hindiler 6%. Resmi dil ispan dilidir. Residentsaşaýjylaryň 85% katoliklige, 4,7% protestant hristian dinine, 4,5% yslama ynanýar.

Panama kanaly sebiti, sebit maliýe merkezi, Kolon erkin söwda zolagy we söwda floty Pakistan ykdysadyýetiniň dört sütünidir. Hyzmat pudagynyň girdejileri halk hojalygynda möhüm orny eýeleýär. Panama ekerançylyk ýurdy. Ekilýän ýer meýdany 2,3 million gektar bolup, ýurduň ýer meýdanynyň 1/3 bölegini tutýar. Inurtdaky işçi güýjüniň üçden biri oba hojalygy, tokaý hojalygy, maldarçylyk we balykçylyk bilen meşgullanýar. Ekiş pudagynda esasan tüwi we mekgejöwen öndürilýär we nagt ekinler banan, kofe, kakao we ş.m. Banan we kakao esasy eksport önümleridir. Panamanyň senagat bazasy gaty gowşak we agyr senagat ýok. Inurtdaky işçi güýjüniň 14,1% senagat önümçiligi bilen meşgullanýar. Importy azaltmak maksady bilen, Pakistan hökümeti sarp ediş harytlary senagatynyň, azyk önümçiliginiň, dokma we importyň ornuny tutýan beýleki ýeňil senagat pudaklarynyň ösmegine uly ähmiýet berýär. Mundan başga-da, ýurduň sement we mis gazmagy hem çalt ösdi. Panamanyň ösen hyzmat pudagy halk ykdysadyýetiniň diregi bolup durýar we önümiň gymmaty jemi içerki önümiň 70% -ini tutýar. Hyzmat pudagy kanal ugratmagy, bank işi, ätiýaçlandyryş we ş.m. Syýahatçylyk jemi içerki önümiň 10% -ini emele getirýän Pakistanda üçünji uly girdeji çeşmesidir.

[Esasy şäherler]

Panama şäheri: Panama şäheri (Panama şäheri) Panama kanalynyň Pacificuwaş ummanyň kenaryndaky ýarym adada ýerleşýär. Şäher, Ankang jülgesi tarapyndan goldanýan Panama aýlagyna seredýär we ajaýyp. Aslynda hindi balykçy obasy, köne şäher 1519-njy ýylda guruldy. And ýurtlarynda öndürilen altyn-kümüş deňiz bilen şu wagta çenli daşaldy, soňra mallar bilen Karib deňziniň kenaryna äkidildi we Ispaniýa geçirildi. Örän gülläp ösdi. Soň bolsa garakçylyk ýaýbaňlandy we söwda petiklendi. 1671-nji ýylda garakçy Sir Morgan köne şäheri ýakdy. 1674-nji ýylda häzirki Panama şäheri köne şäherden 6,5 km günbatarda guruldy. 1751-nji ýylda Täze Granadanyň (Kolumbiýa) bir bölegi boldy. 1903-nji ýylda Panama Kolumbiýadan garaşsyzlygyny yglan edensoň, şäher paýtagt boldy. Panama kanaly (1914) tamamlanandan soň şäher çalt ösdi.

Şäher köne etraplara we täze etraplara bölünýär. Köne etrap esasy söwda sebiti, köçeler dar, henizem käbir ispan galalary we eýwanly jaýlar bar. Şäher merkezi Garaşsyzlyk meýdançasy, Cathedral meýdany diýlip hem atlandyrylýar. Kanal guranda fransuz komandasynyň baş edarasy indi Merkezi poçta we telekommunikasiýa býurosyna üýtgedildi. Şeýle hem sebitde merkezi myhmanhana we ýepiskop köşgi bar. Köne etrabyň günortasynda, “Plaza de Francia” gyzyl sary kebelek agaçlary bilen gurşalandyr. Meýdanda kanal guran fransuz işçilerini hatyralamak üçin bir obelisk bar, bir tarapynda kolonial döwürdäki kazyýet binasy bar. Binanyň aňyrsyndaky kenarýaka şaýolunda, Panama aýlagynyň we Flamenli adalarynyň gyrmyzy duman bilen örtülen görnüşlerini görüp bilersiňiz.

Täze etrabyň meýdany köne etrap bilen gadymy şäheri birleşdirýän uzyn we dar. Şäheriň günorta-gündogaryndaky Parahatçylyk seýilgähinde şehitleriň mazary bar. Meýdanyň bir burçunda Panamanyň kanun çykaryjy binasy ýerleşýär. Binanyň diwarynda henizem ok yzlary bar. Bu, BMG Howpsuzlyk Geňeşiniň 1973-nji ýylyň mart aýynda Panamada geçirilen mejlisidir. Täze etrapdaky Merkezi şaýoly, kenar ýakasyna parallel şäherdäki iň giň we gülläp ösýän ýol. Täze etrabyň köçeleri arassa, köp sanly beýik binalar we täze bag jaýlary bar, has meşhurlary Milli teatr, San-Fransisko buthanasy, Boliwar instituty, Antropologiýa muzeýi, etnografiýa muzeýi we kanal muzeýi.