Liberiýa Esasy maglumatlar
| Timeerli wagt | Wagtyňyz |
|---|---|
|
|
|
| Timeerli wagt zolagy | Wagt guşaklygynyň tapawudy |
| UTC/GMT 0 sagat |
| giňişlik / uzynlyk |
|---|
| 6°27'8"N / 9°25'42"W |
| izo kodlamak |
| LR / LBR |
| walýuta |
| Dollar (LRD) |
| Dil |
| English 20% (official) some 20 ethnic group languages few of which can be written or used in correspondence |
| elektrik |
 Demirgazyk Amerika-Japanaponiýa 2 iňňe B US 3 pinli ýazyň |
| Döwlet baýdagy |
|---|
 |
| maýa |
| Monrowiýa |
| banklaryň sanawy |
| Liberiýa banklaryň sanawy |
| ilaty |
| 3,685,076 |
| meýdany |
| 111,370 KM2 |
| GDP (USD) |
| 1,977,000,000 |
| telefon |
| 3,200 |
| Jübi telefony |
| 2,394,000 |
| Internet eýeleriniň sany |
| 7 |
| Internet ulanyjylarynyň sany |
| 20,000 |
Liberiýa giriş
|
Liberiýa günbatar Afrikada, demirgazykda Gwineýa, demirgazyk-günbatarda Sierra Leone, gündogarda Kot-d'Iwuar we günorta-günbatarda Atlantik ummany bilen serhetleşýär. Bu meýdany 111,000 inedördül kilometrden gowrak we kenar ýakasy 537 kilometre barabardyr. Tutuş sebit demirgazykda beýik we günortada pesdir. Kenardan başlap içerki tarapa takmynan üç basgançak bar: kenarýakasyndaky dar düzlükler, ortasynda ýumşak depeler we içerde platolar. Liberiýanyň paýtagty Monrowiýa. Günbatar Afrikanyň Atlantik kenaryndaky Cape Messurado we Buşrod adasynda ýerleşýär. Günbatar Afrikadaky deňze möhüm derweze bolup, "Afrikanyň Rainagyş paýtagty" diýlip atlandyrylýar. Liberiýa Respublikasynyň doly ady günbatar Afrikada, demirgazykda Gwineýa, demirgazyk-günbatarda Sierra Leone, gündogarda Kot-d'Iwuar we günorta-günbatarda Atlantik ummany bilen serhetleşýär. Kenar ýakasynyň uzynlygy 537 kilometre barabardyr. Tutuş territoriýa demirgazykda beýik we günortada pes. Kenarýaka içerki görnüşe çenli takmynan üç basgançak bar: kenar ýakasynda 30-60 kilometre çenli dar düzlük, ortasynda ortaça 300-500 metr beýiklikdäki ýumşak depe we içerde ortaça 700 metr beýiklikdäki platon. Iň beýik depe, demirgazyk-günbatarda 1381 metr beýiklikdäki Wuthivi dagydyr. Iň uly Kawala derýasynyň uzynlygy 516 kilometre barabardyr. Uly derýalara Sestos, Keramatly Jon, Keramatly Pol we Mano derýalary girýär. Ortaça ýyllyk temperaturasy 25 gradus bolan tropiki musson howasy bar. Rainagyş möwsümi maý aýyndan oktýabr aýyna çenli, gurak möwsüm bolsa indiki ýylyň noýabr aýyndan aprel aýyna çenli. Liberiýa Respublikasy 1847-nji ýylyň iýulynda gara Amerikaly immigrantlar tarapyndan döredildi we 100 ýyldan gowrak wagt bäri garaýagyz amerikan immigrantlarynyň nesilleri tarapyndan dolandyryldy. 1980-nji ýylda Kran taýpasyndan bolan serantant Doi agdarlyşyk gurup, harby hökümet gurdy. 1985-nji ýylda Liberiýa taryhda ilkinji köp partiýaly prezident we parlament saýlawlaryny geçirdi we Doe prezident saýlandy. 1989-njy ýylda sürgündäki öňki hökümet işgäri Çarlz Teýlor ýaragly güýçlerini Liberiýa gaýdyp getirdi we raýat urşy başlandy. 2003-nji ýylda raýat urşy gutardy we Liberal geçiş hökümeti döredildi. 2005-nji ýylyň oktýabr aýynda Liberiýa raýat urşundan soň ilkinji prezident we parlament saýlawlaryny geçirdi we täze hökümet gurdy. Milli baýdak: uzynlygy 19: 10-a çenli bolan gorizontal gönüburçluk. Gyzyl we ak reňkdäki 11 sany paralel bardan ybarat, ýokarky çep burç gök ak inedördül, içinde ak bäş burçly ýyldyz. 11 gyzyl we ak zolak Liberiýanyň Garaşsyzlyk Jarnamasyna gol çeken 11 adamy ýatlaýar. Gyzyl batyrlygy, ak ýagşylygy, gök Afrika yklymyny, meýdança Liberiýa halkynyň erkinlige, parahatçylyga, demokratiýa we doganlyga bolan islegini aňladýar; bäş burçly ýyldyz şol döwürde Afrikadaky ýeke-täk gara respublikany alamatlandyrýar. Liberiýanyň ilaty 3,48 million (2005). 16 etnik topar bar, has ulusy Keppel, Barselona, Dan, Krwe, Grebo, Mano, Loma, Gora, Mandingo, Bell we XIX asyrda ABŞ-nyň günortasyndan göçüp gelen garaýagyzlaryň nesilleri. Resmi dil iňlis dilidir. Uly etnik toparlaryň öz dilleri bar. Residentsaşaýjylaryň 40% -i fetişizme, 40% -i hristiançylyga we 20% -i yslama ynanýar. Liberiýa Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan yglan edilen dünýäde iň ösen ýurtlaryň biridir. Uruş ýyllary Liberiýanyň ykdysady ösüşine uly täsir etdi. 2005-nji ýylda Liberiýanyň jemi içerki önümi 548 million dollar, adam başyna düşýän jemi içerki önüm 175 ABŞ dollary boldy. Liberiýanyň ykdysadyýetinde oba hojalygy agdyklyk edýär we oba hojalygynyň ilaty umumy ilatyň 70% -ini tutýar. Tebigy kauçuk, agaç we demir magdany öndürmek milli ykdysadyýetiniň esasy sütünidir, bularyň hemmesi eksport üçin we walýuta girdejileriniň esasy çeşmesi bolup durýar. Liberiýa tebigy baýlyklara baý, demir magdanynyň gorlary 1,8 milliard tonna bolup, Afrikada demir magdany eksporty boýunça ikinji ýerde durýar. Mundan başga-da, göwher, altyn, boksit, mis, gurşun, marganes, sink, kolumbium, tantal, barit we kýanit ýaly mineral ýataklary bar. Tokaý 4,79 million gektar meýdany tutýar, bu ýurduň umumy meýdanynyň 58% -ini tutýar. Afrikadaky uly tokaý meýdany, mahogany we sandal agajy ýaly gymmatly tokaýlara baý. Rimba dagy, täsin ösümlik we haýwanat dünýäsi sebäpli UNESKO tarapyndan Bütindünýä mirasynyň sanawy hökmünde hasaba alyndy. Liberiýanyň deňiz senagaty dünýäde aýratyn orny eýeleýär. Geografiki ýagdaýy has ýokary, Atlantik ummanyna ýakyn we deňiz gatnawy diýseň amatly. Monrowiýa ýaly 5 port bar we ýyllyk ýük mukdary 200,000 tonna. Liberiýa dünýäde amatly ýurtlaryň arasynda ikinji orunda durýar. Häzirki wagtda dünýäde amatlylyk baýdagyny uçýan 1800-den gowrak gämi bar. |