ELiberia Imininingwane Eyisisekelo
Isikhathi sendawo | Isikhathi sakho |
---|---|
|
|
Izoni yesikhathi yasendaweni | Umehluko wendawo |
UTC/GMT 0 ihora |
ububanzi / ubude |
---|
6°27'8"N / 9°25'42"W |
ukufaka ikhodi kwe-iso |
LR / LBR |
imali |
American Samoa (LRD) |
Ulimi |
English 20% (official) some 20 ethnic group languages few of which can be written or used in correspondence |
ugesi |
Uhlobo izinaliti ezimbili zaseNyakatho Melika-Japan Thayipha b US 3-pin |
ifulegi lesizwe |
---|
inhlokodolobha |
EMonrovia |
uhlu lwamabhange |
ELiberia uhlu lwamabhange |
inani labantu |
3,685,076 |
indawo |
111,370 KM2 |
GDP (USD) |
1,977,000,000 |
ifoni |
3,200 |
Umakhalekhukhwini |
2,394,000 |
Inani labasingathi be-Intanethi |
7 |
Inani labasebenzisi be-Intanethi |
20,000 |
ELiberia isingeniso
ILiberia isentshonalanga ye-Afrika, inqamula eGuinea ngasenyakatho, eSierra Leone kuya enyakatho-ntshonalanga, iCôte d'Ivoire empumalanga, ne-Atlantic Ocean ngaseningizimu-ntshonalanga. Ihlanganisa indawo engaphezulu kwamakhilomitha-skwele angama-111,000 futhi inogu lwamakhilomitha angama-537. Yonke insimu iphezulu enyakatho futhi iphansi eningizimu.Kusuka ogwini kuya maphakathi nezwe, kunezinyathelo ezicishe zibe zintathu: amathafa amancane ngasogwini, amagquma amaphakathi phakathi, namathafa maphakathi. Inhlokodolobha yaseLiberia iMonrovia, etholakala eCape Mesulado naseBushrod Island ogwini lweAtlantic olusentshonalanga ye-Afrika.Yisango elibalulekile olwandle oluseNtshonalanga Afrika futhi laziwa njenge "Rain Capital of Africa". ILiberia, igama eligcwele leRiphabhulikhi yaseLiberia, lisentshonalanga ye-Afrika, linqamula iGuinea ngasenyakatho, iSierra Leone iya ngasenyakatho-ntshonalanga, iCôte d'Ivoire empumalanga, ne-Atlantic Ocean ngaseningizimu-ntshonalanga. Ihlanganisa indawo engaphezu kwamakhilomitha-skwele angama-111,000. Ugu lungamakhilomitha angama-537 ubude. Yonke insimu iphezulu enyakatho futhi iphansi eningizimu. Ukusuka ogwini kuye maphakathi nezwe, kunezinyathelo ezicishe zibe zintathu: ithafa elincanyana elingamakhilomitha angama-30-60 ububanzi ogwini, igquma elincane elinokuphakama okuphakathi kwamamitha angama-300 kuye kwangama-500 phakathi, nethafa elinokuphakama okuphakathi kwamamitha ayi-700 ngaphakathi. Isiqongo esiphakeme kunazo zonke yiNtaba iVuthivi enyakatho-ntshonalanga, enamamitha ayi-1381. Umfula omkhulu kunayo yonke, iKavala, ungamakhilomitha angama-516 ubude. Imifula emikhulu ihlanganisa imifula iSestos, iSt. John, iSt. Paul, neMano. Inesimo sezulu sezulu esishisayo esinamazinga okushisa aphakathi nonyaka angama-degrees Celsius angama-25. Isikhathi semvula siqala ngoMeyi kuya ku-Okthoba, kanti inkathi eyomile isukela kuNovemba kuya ku-Ephreli wonyaka olandelayo. IRiphabhlikhi yaseLiberia yasungulwa ngoJulayi 1847 ngabokufika abamnyama baseMelika, futhi yaphathwa yinzalo yabokufika abamnyama baseMelika iminyaka engaphezu kwekhulu. Ngo-1980, uSergeant Doi, ongowokuzalwa esizweni sakwaCran, waqala umkhankaso wobumbano futhi wasungula uhulumeni wezempi. Ngo-1985, iLiberia yabamba ukhetho lokuqala lwamaqembu amaningi lwezepolitiki emlandweni, kwathi uDoe wakhethwa njengomongameli. Ngo-1989, uCharles Taylor, owayeyisikhulu sikahulumeni ekudingisweni, wahola amabutho akhe ahlomile abuyela eLiberia, kwaqubuka impi yombango. Ngo-2003, impi yombango yaphela futhi kwasungulwa uHulumeni Wenguquko Wenkululeko. Ngo-Okthoba 2005, iLiberia yabamba ukhetho lwayo lokuqala lobumongameli nelasePhalamende ngemuva kwempi yombango futhi yasungula uhulumeni omusha. Ifulegi likazwelonke: unxande ovundlile onesilinganiso sobude nobubanzi buka-19: 10. Yakhiwe ngemigoqo eyi-11 efanayo ngokubomvu nokumhlophe.Ikhona elingenhla kwesobunxele liyisikwele esiluhlaza esinezinkanyezi ezimhlophe ezinamaphoyinti amahlanu ngaphakathi. Imigqa eyi-11 ebomvu nemhlophe ikhumbula abasayine abangu-11 beSimemezelo Sokuzimela kweLiberia. Okubomvu kufanekisela isibindi, okumhlophe kufanekisela ubuhle, okuluhlaza okwesibhakabhaka kufanekisela izwekazi lase-Afrika, kanti isikwele siveza isifiso sabantu baseLiberia senkululeko, ukuthula, intando yeningi kanye nobuzalwane; inkanyezi ekhomba ezinhlanu ikhombisa ukuphela kweRiphabhuliki emnyama e-Afrika ngaleso sikhathi. ILiberia inabantu abangu-3.48 million (2005). Kunezinhlanga eziyi-16, ezinkulu nguKeppel, Barcelona, Dan, Crewe, Grebo, Mano, Loma, Gora, Mandingo, Bell, kanye nenzalo yabamnyama abafuduka besuka eningizimu ye-United States ngekhulu le-19. Ulimi Olusemthethweni isiNgisi. Izinhlanga ezinkulu zinamalimi azo. Izakhamuzi ezingama-40% zikholelwa ebufundisini, ezingama-40% zikholelwa ebuKristwini, kanti ezingama-20% zikholelwa enkolweni yamaSulumane. ILiberia ingelinye lamazwe athuthukile emhlabeni amenyezelwe yiNhlangano Yezizwe.Iminyaka yempi ibe nomthelela omubi ekuthuthukisweni komnotho waseLiberia. Ngo-2005, i-GDP yaseLiberia yayingamadola ayizigidi ezingama-548 amadola aseMelika, kanti i-GDP yayo ngayinye yayingamadola ayi-175 aseMelika. Umnotho waseLiberia uphethwe ezolimo, futhi inani lezolimo lisebenza ngama-70% esamba sabantu. Ukukhiqizwa kwenjoloba yemvelo, ukhuni nensimbi yinsika kuyinsika enkulu yomnotho wezwe lonke, konke okuthekelisa amazwe angaphandle, futhi kungumthombo oyinhloko wemali engenayo yezimali zangaphandle. ILiberia icebile ngemithombo yemvelo, kanti izinqolobane zensimbi zilinganiselwa kumathani ayizigidi eziyizinkulungwane eziyi-1.8, okuyenza ithumele insimbi yesibili ngobukhulu e-Afrika. Ngaphezu kwalokho, kukhona nokufakwa kwamaminerali okufana nedayimane, igolide, i-bauxite, ithusi, i-lead, i-manganese, i-zinc, i-columbium, i-tantalum, i-barite ne-kyanite. Leli hlathi lihlanganisa indawo engamahektha ayizigidi ezingama-4.79, ebala u-58% wendawo isiyonke yezwe.Yindawo enkulu yehlathi e-Afrika, ecebile ngamahlathi ayigugu njenge-mahogany ne-sandalwood. Intaba iRimba ibalwe njengeNdawo yamaGugu Omhlaba yi-UNESCO ngenxa yezimila nezilwane zayo ezihlukile. Imboni yezasolwandle yaseLiberia isendaweni ekhethekile emhlabeni.Isikhundla sayo ngokwezwe siphakeme, siseduze ne-Atlantic Ocean, futhi ezokuthutha zasolwandle zilula ngokwedlulele. ILiberia futhi iyifulegi lesibili ngobukhulu bezwe elilula emhlabeni.Okwamanje, kunemikhumbi engaphezu kwe-1,800 endiza ifulegi lokusebenziseka kalula emhlabeni. |