Chile, magaca buuxa ee Jamhuuriyadda Chile, wuxuu leeyahay bedkiisu 756,626 kiiloomitir oo laba jibbaaran (oo ay ku jiraan dhul cabirkiisu yahay 756,253 kiiloomitir oo laba jibbaaran iyo jasiirad dhan 373 kilomitir oo isku wareeg ah). Waxay ku taal koonfurta-galbeed Koonfurta Ameerika, buuraha galbeed ee buuraha Andes. Waxay xaduud la leedahay Argentina dhanka bari, Peru iyo Bolivia oo woqooyiga ah, Badweynta Baasifigga galbeed, iyo Antarctica oo koonfurta ka xigta badda. Xeebta dhererkeedu waa ilaa 10,000 oo kiilomitir, 4352 kilomitir oo woqooyi ilaa koonfur ah, 96.8 kiilomitir bariga iyo galbeed, iyo balac dhan 362.3 kiilomitir.Waa dalka leh dhulalka ugu cidhiidhsan adduunka. Dhanka bariga waa dhanka galbeed ee cirifyada Andes, kaas oo qiyaastii ah 1/3 ee ballaca dhulka oo dhan, dhanka galbeedna waa buuraha xeebta oo leh joog dhererkeedu yahay 300-2000 mitir Badi aagga wuxuu ku fidsan yahay xeebta wuxuuna galaa badda koonfurta, isagoo sameeya jasiirado xeebeedyo fara badan; Dooxada ay ka buuxaan kaydadka alluvial waxay kudhowaad 1200 mitir ka sarreysaa heerka badda. Waxaa jira fulkaano badan oo dhulka ka mid ah iyo dhulgariirro isdaba joog ah. Culeyska ugu sarreeya ee Ojos del Salado ee xadka u dhexeeya Chile iyo Argentina wuxuu 6,885 mitir ka sarreeyaa heerka badda, meesha ugu sareysa dalka. Dalka waxaa ku yaal in ka badan 30 wabi, kuwa ugu muhiimsan waa Webiga Biobio. Jasiiradaha ugu waaweyn waa Tierra del Fuego, Chiloe Island, Wellington Island, iwm. Cimilada waxaa loo qaybin karaa saddex aag oo kala duwan: waqooyiga, dhexe, iyo koonfurta: qaybta woqooyi inta badan waa cimilo lama-degaan ah; qaybta dhexe waa nooca bad-mareenka ee ku-meel-gaadhka ah ee leh jiilaal roob iyo xagaaga qalalan. Cimilo; Koofurta waa cimilo hawadeed baaxad weyn leh. Sababtoo ah waxay ku taal cirifka ugu hooseeya ee qaaradda Ameerika iyo badda ka soo horjeedda Antarctica, dadka reer Chile waxay badanaa ugu yeeraan dalkooda "waddanka ugu dambeeya adduunka."

Dalku wuxuu u qaybsan yahay 13 gobol, oo leh 50 gobol iyo 341 magaalo. Magacyada gobolada ayaa kala ah: Tarapaca, Antofagasta, Atacama, Coquimbo, Valparaiso, General O'Higgins Liberator, Maule, Biobio, A Rocanía, Los Lagos, Eisen oo ah General Ibanez, Magellan, Santiago Metropolitan Region.

Maalmihii hore, waxaa ku noolaa qowmiyadaha Hindida sida Alaugans iyo Huotian people. Kahor bilowgii qarnigii 16aad, waxaa iska lahaa Boqortooyada Inca. Sanadkii 1535, gumeystayaashii Isbaanishka waxay ku duuleen waqooyiga Chile iyaga oo ka yimid Peru. Markii la aasaasay Santiago sanadii 1541, Chile waxay noqotay gumeysi Isbaanish ah waxaana xukumayay ku dhawaad ​​300 oo sano. Bishii Sebtember 18, 1810, Chile waxay dhistay guddi maamul oo fuliya ismaamulka. Bishii Febraayo 1817, xoogaggii xulafada la ahaa Argentina waxay jebiyeen ciidankii gumaysiga Isbaanishka. Madaxbanaanida waxaa si rasmi ah loogu dhawaaqay Febraayo 12, 1818, waxaana la aasaasay Jamhuuriyadda Chile.

Calanka qaranka: wuxuu ka kooban yahay buluug, cadaan iyo casaan. Geeska calanka ee dhinaca sare ee calanka calaamaddu waa laba jibbaaran buluug ah oo leh xiddig cad oo shan gees leh oo dhexda ku xardhan. Dhulka calanka ayaa ka kooban laba leydi oo is barbar socda, caddaan iyo casaan ah. Caddaan dusha sare, casaan hoose. Qaybta cad waxay u dhigantaa saddex-meelood laba meel qaybta cas. Casaanku wuxuu astaan ​​u yahay dhiigga shuhadadii geesi ahaan ugu dhintay Rancagua xorriyadda iyo xorriyadda Chile, iyo iska caabinta xukunka ciidammada gumaysiga Isbaanishka. Caddaanku wuxuu astaan ​​u yahay barafka cad ee heerka sare ee Andes. Buluug wuxuu astaan ​​u yahay badda.

Chile guud ahaan dadkeedu waa 16.0934 milyan (2004), dadka ku nool magaalooyinkuna waa 86.6%. Kuwaas waxaa ka mid ah, jinsiyadaha isku dhafan ee Indo-Yurub ah oo tiradoodu ahayd 75%, caddaan 20%, Hindi ah 4.6%, iyo tan kale 2%. Luqadda rasmiga ah waa Isbaanish, Mapuche waxaa looga adeegsadaa bulshada Hindida. 69.9% dadka ka weyn 15 sano ayaa aaminsan diinta Katooliga, halka 15.14% ay aaminsan yihiin wacdinta.

Chile waa waddan heer-dhexaad ah oo horumarineed. Macdanta, keymaha, kalluumeysiga iyo beeraha ayaa hodan ku ah kheyraadka waana afarta tiir ee dhaqaalaha qaranka. Qani ku ah macdanta, kaymaha, iyo kheyraadka biyaha, waxay caan ku tahay aduunka oo dhan maadadiisa naxaasta ah waxaana loo yaqaan "wadanka macdanta naxaasta". Kaydka la xaqiijiyey ee naxaasta ah ayaa gaaraya in ka badan 200 milyan oo tan, oo kaalinta koowaad ka galay adduunka, una dhigma ilaa 1/3 keydka adduunka. Badeecada soo-saarka iyo dhoofinta ee naxaasku sidoo kale waa lambarka koowaad ee adduunka. Kaydka birtu waa ilaa 1.2 bilyan oo tan, keydka dhuxulkuna waa ilaa 5 bilyan oo tan. Intaas waxaa sii dheer, waxaa jira dhalo cusbo, molybdenum, dahab, qalin, aluminium, zinc, iodine, saliid, gaaska dabiiciga ah, iwm. Waxay hodan ku tahay keymaha dhexdhexaadka ah iyo alwaax aad u wanaagsan.Waa dhoofinta ugu weyn ee wax soo saarka keymaha Latin Amerika. Qani ku ah kheyraadka kalluumeysiga, waa dalka shanaad ee ugu weyn adduunka kalluumeysiga. Warshadaha iyo macdanta waa halbowlaha dhaqaalaha qaranka Chile. Bedka dhulka la beeray waa 16,600 kiiloomitir oo laba jibbaaran. Kaymaha dalku waxay gaarayaan 15.649 milyan oo hektar, oo u dhiganta 20.8% bedka dalka. Wax soo saarka keymaha ugu waa alwaax, saxarka, xaashi, iwm.

Chile waa mid ka mid ah wadamada leh heerar dhaqameed iyo farshaxan sare Latin America. Waxaa jira maktabado 1999 oo dalka oo dhan ah, oo wadar ahaan la ururiyey oo dhan 17.907 milyan oo buug. Waxaa jira 260 shineemo. Magaalada caasimada ah ee Santiago waa xarunta waxqabadka dhaqanka qaranka, oo leh 25 goobood oo farshaxan ah. Gabayaaga Gabriela Mistral ayaa ku guuleystey abaalmarinta Nobel Prize ee suugaanta sanadkii 1945 wuxuuna noqdey qoraagii ugu horeeyey ee South America ah ee qaata abaalmarintan. Abwaan Pablo Neruda ayaa ku guuleystay abaalmarinta Nobel Prize ee suugaanta 1971.

Jasiiradda Easter ee Chile waxay ku taalaa koonfur-bari badweynta Baasifigga waxayna ku caan baxday gumeysi dahsoon. Waxaa jira in ka badan 600 busts dhagax weyn oo qadiim ah oo u jeeda badda jasiiradda. Bishii Febraayo 1996, jasiiraddaas waxaa UNESCO ugu dhawaaqday inay tahay hiddaha dhaqanka adduunka.

Santiago: Santiago, caasimadda Chile, waa magaalada afraad ee ugu weyn Koonfurta Ameerika. Waxay ku taal qaybta dhexe ee Chile, waxay u jeeddaa Webiga Mapocho xagga hore, Andes dhanka bari, iyo dekedda Valparaiso ee galbeedka qiyaastii 185 kiiloomitir. Waxay ku fadhidaa dhul dhan 13,308 kiiloomitir oo laba jibbaaran waxayna ka sarreysaa heerka badda 600 mitir. Xagaagu waa qalalan yahay oo khafiif ah, jiilaalkuna waa qabow iyo roob iyo ciiryaamo. Tirada dadku waa 6,465,300 (2004), waxaana la dhisay 1541. Ka dib Dagaalkii Maipu (dagaalkii muhiimka ahaa ee Dagaalkii Xorriyadda ee Chili) 1818, waxay noqotay caasimadda.

Si dhakhso leh ayey u horumartay ka dib markii la helay miinooyin lacag ah qarnigii sagaal iyo tobnaad. Tan iyo markaas, waxaa si isdaba joog ah u waxyeeleeyay masiibooyinka dabiiciga ah sida dhul gariirka iyo daadadka, dhismooyinka taariikhiga ahna waa la waayay. Maanta San Diego waxay noqotay magaalo casri ah. Muuqaalka magaalada waa qurux iyo midab badan. Timir wareegaya sanadka oo dhan. Buurta Santa Lucia oo dhererkeedu yahay 230-mitir oo u dhow bartamaha magaalada ayaa ah goob muuqaal qurxoon caan ku ah. Geeska waqooyi-bari ee magaalada, waxaa ku yaal San Cristobal Mountain oo dhererkiisu yahay 1000 mitir. Taallo marble weyn oo bikrad ah ayaa laga taagay buurta dusheeda, taas oo ah soo jiidasho weyn oo maxalli ah.

Wadada weyn ee San Diego, O'Higgins Avenue, waa 3 kilomitir oo dherer ah iyo 100 mitir balac ah, waxayna dhex martay magaalada. Waxaa jira geedo labada dhinac ee wadada ah, waxaana jira ilo iyo qaab muuqaal ah oo sifiican u qaabeeya taalooyin naxaas ah oo aan ka fogayn. Waxaa jira Fagaaraha Xoreynta ee ku yaal dhammaadka galbeed ee wadada, Fagaaraha Syntagma oo u dhow, iyo Fagaaraha Bagdano ee dhinaca bari ee wadada. Barxadda ciidamada ayaa ku taal bartamaha magaalada. Waxaa jira Kaniisadda Katooliga, kaniisada ugu weyn, xafiiska boostada, iyo hoolka magaalada ee magaalooyinka iyo hareeraha magaalada; waxaa ku yaal jaamacadda qadiimiga ah ee Chile, Jaamacadda Katooliga, Kulliyadda Qaranka, maktabadda ugu weyn ee Koonfurta Ameerika (oo leh 1.2 milyan buugaag), matxafka taariikhda, matxafka qaranka, iyo jardiinooyinka iyo xadiiqooyinka. Iyo taallo. Ku dhowaad 54% warshadaha dalka ayaa halkan ku urursan. Xaafadaha hareeraheeda waxaa lagu waraabiyaa buuralayda Andean iyo biyaha, beerahana waa la horumariyay, sidoo kale waa xarunta qaran ee gaadiidka dhulka.