Kanadanyň meýdany 998.4670 inedördül kilometre deň bolup, dünýäde ikinji ýerde durýar. Demirgazyk Amerikanyň demirgazyk böleginde ýerleşýär (Alýaska ýarym adasyndan we Grenlandiýadan başga, demirgazyk ýarysy Kanadanyň territoriýasydyr). Gündogarda Atlantik ummany, günbatarda Pacificuwaş ummany, günortada kontinental ABŞ we demirgazykda Demirgazyk buzly ummany bilen serhetleşýär. ABŞ-nyň demirgazyk-günbataryndaky Alýaska we Baffin aýlagyndan demirgazyk-gündogarda Grenlandiýa bilen serhetleşýär. Kenar ýakasynyň uzynlygy 240,000 kilometrden gowrak. Gündogar daglyk ýer, Beýik köller we günortada ABŞ bilen serhetleşýän Sankt-Lawrens sebitinde tekiz ýerler we köp basseýn bar. Günbatarda Kanadanyň iň beýik sebiti bolan Kordillera daglary, deňiz derejesinden 4000 metr belentlikde köp belentlik bar. Demirgazykda Arktika adalary, esasan depe we pes daglar bar. Merkezi bölegi düz meýdany. Iň beýik dag Logan Peak, günbatardaky gaýaly daglarda, beýikligi 5,951 metr. Kanada dünýäde iň köp köl bolan ýurtlaryň biridir. Günbatar şemallaryň täsirinde Kanadanyň köp böleginde kontinental howaly ýaprakly tokaý howasy bar. Gündogarda temperatura birneme pes, günortadaky howa ortaça, günbatarda howa ýumşak we çygly, demirgazykdaky howa sowuk zona tundra. Arktika adalary ýylyň dowamynda sowuk.

10urt 10 welaýata we üç sebite bölünýär. 10 welaýat: Alberta, Britaniýa Kolumbiýa, Manitoba, Täze Brunswik, Nýufoundlend we Labrador, Täze Skotiýa, Ontario, Şazada Edward adasy, Kwebek we Saskatçewan. Üç sebit: Demirgazyk-Günbatar sebitler, onukon sebitleri we Nunawut sebitleri. Her welaýatda welaýat häkimligi we saýlanan welaýat ýygnagy bar. Nunawut sebiti 1999-njy ýylyň 1-nji aprelinde resmi taýdan döredildi we Inuit tarapyndan dolandyryldy.

Kanada sözi Huron-Irokua dilinden gelip çykýar, bu "oba, kiçi jaý ýa-da jaý" manysyny berýär. Fransuz gözlegçisi Kartier bu ýere 1435-nji ýylda geldi we hindilerden bu ýeriň adyny sorady. Başlyk golaýdaky obany aňladýan "Kanada" diýip jogap berdi. Kartier ýalňyşlyk bilen tutuş sebite degişlidir öýdüp, şondan bäri Kanada diýip atlandyrdy. Başga bir argument, 1500-nji ýylda portugaliýaly gözlegçi Cortrell bu ýere gelip, harabalygy gördi, şonuň üçin Kanada diýdi! "Bu ýerde hiç zat ýok" diýmekdir. Hindiler we Inuit (Eskimos) Kanadanyň iň irki ýaşaýjylarydy. XVI asyrdan Kanada Fransuz we Iňlis koloniýasyna öwrüldi. 1756-njy we 1763-nji ýyllar aralygynda Kanadadaky "Sevenedi ýyllyk söweşde" Angliýa bilen Fransiýa başlandy, Fransiýa ýeňildi we koloniýany Angliýa berdi. 1848-nji ýylda Demirgazyk Amerikanyň Iňlis koloniýalarynda özbaşdak hökümet guruldy. 1867-nji ýylyň 1-nji iýulynda Iňlis parlamenti Kanadanyň, Täze Brunswikiň we Täze Skotiýanyň welaýatlaryny birleşdirip, Kanadanyň Dominiony diýlip atlandyrylýan Angliýada iň irki hökümdarlyga öwrülen "Iňlis Demirgazyk Amerika Kanuny" kabul etdi. 1870-nji ýyldan 1949-njy ýyla çenli beýleki welaýatlar hem federasiýa goşuldy. 1926-njy ýylda Angliýa Kanadanyň "deň statusyny" ykrar etdi we Kanada diplomatik garaşsyzlygy alyp başlady. 1931-nji ýylda Kanada Arkalaşygyň agzasy boldy we onuň mejlisi Iňlis parlamenti bilen deň kanun çykaryjylyk hukugyna eýe boldy. 1967-nji ýylda Kwebek partiýasy Kwebekiň garaşsyzlygyny soramak meselesini gozgady we 1976-njy ýylda partiýa welaýat saýlawlarynda ýeňiş gazandy. Kwebek 1980-nji ýylda garaşsyzlyk barada referendum geçirdi we netijede esasan garşydaşlaryň bardygy ýüze çykdy, ýöne bu mesele ahyrsoňy çözülmedi. 1982-nji ýylyň martynda Iňlis Lordlar palatasy we Jemgyýet öýi "Kanadanyň konstitusiýa kanuny" kabul etdi. Aprel aýynda bu kanun şa aýaly tarapyndan güýje girdi. Şondan bäri Kanada konstitusiýany kanunlaşdyrmak we üýtgetmek üçin doly ygtyýarlyklara eýe boldy.

Kanadanyň ilaty 32,623 million (2006). Uly meýdany we az ilatly adaty bir ýurda degişlidir. Şolaryň arasynda Iňlis nesli 28%, fransuz nesli 23%, beýleki Europeanewropa nesli 15%, ýerli halk (hindiler, Miti we Inuit) takmynan 2%, galanlary Aziýa, Latyn Amerikasy we Afrika milletleri; Garaş. Şolaryň arasynda Hytaýyň ilaty Kanadanyň umumy ilatynyň 3,5% -ini emele getirip, Kanadadaky iň uly etnik azlyk, ýagny ak we aborigenlerden başga iň uly etnik topara öwrüldi. Iňlis we fransuz dilleri resmi dillerdir. Residentsaşaýjylaryň arasynda 45% katoliklige, 36% protestantizm dinine ynanýar.

Kanada Günbatarda ösen ýedi esasy ýurtdan biridir. Önümçilik we ýokary tehnologiýaly pudaklar birneme ösen. Resurs senagaty, ilkinji önümçilik we oba hojalygy hem milli ykdysadyýetiň esasy sütünidir. 2006-njy ýylda Kanadanyň jemi içerki önümi 1088.937 milliard dollar bolup, adam başyna düşýän gymmaty 32,898 ABŞ dollary bilen dünýäde 8-nji ýerde durýar. Kanada söwda esaslanýar we daşary ýurt maýa goýumlaryna we daşary söwdasyna köp bil baglaýar. Kanadanyň giň meýdany we baý tokaý çeşmeleri bar, meýdany 4,4 million inedördül kilometre barabardyr, meýdany öndürýän tokaýlar 2,86 million inedördül kilometre barabardyr, bu ýurduň çäginiň 44% we 29% -ini tutýar; agaç zapaslarynyň umumy mukdary 17,23 milliard kub metrdir. Her ýyl köp mukdarda agaç, süýüm tagtasy we habar yzy eksport edilýär. Senagat esasan nebit, metal eritmek we kagyz öndürmek, oba hojalygy esasan bugdaý esaslanýar. Esasy ekinler bugdaý, arpa, zygyr, süle, rezin we mekgejöwen. Ekin meýdanlarynyň meýdany milli ýer meýdanynyň takmynan 16% -ini, şolardan takmynan 68 million gektar ekin meýdanlary, milli ýer meýdanynyň 8% -ini tutýar. Kanadada 890 000 inedördül kilometr suw bilen örtülendir we süýji suw çeşmeleri dünýäniň 9% -ini tutýar. Balykçylyk örän ösen, balykçylyk önümleriniň 75% eksport edilýär we dünýäde iň uly balyk eksportçysydyr. Kanadanyň syýahatçylyk pudagy hem örän ösen, dünýäde syýahatçylyk girdejisi iň ýokary ýurtlaryň arasynda dokuzynjy orunda durýar.

Ottawa: Kanadanyň paýtagty Ottawa günorta-gündogar Ontario we Kwebekiň serhedinde ýerleşýär. Paýtagt sebiti (Ontario şäherindäki Ottawa, Kwebekdäki Hull we onuň töweregindäki şäherler) 1,1 milliondan gowrak ilaty (2005) we meýdany 4662 inedördül kilometre barabardyr.

Ottawa pes belentlikde ýerleşýär, ortaça beýikligi 109 metre deňdir. Daş-töweregi Kanada galkanynyň gaýalary bilen gurşalandyr. Ol kontinental sowuk howaly ýaprakly tokaý howasyna degişlidir. Tomusda howanyň çyglylygy birneme ýokary bolup, deňiz howasynyň aýratynlyklaryna eýe. Gyşda, demirgazykda daglar bolmansoň, Arktikadan gury we güýçli sowuk howa toguny Ottawa topragyny hiç hili päsgelçiliksiz süpürip biler. Howasy gurak we sowuk. Januaryanwar aýynda ortaça temperatura -11 dereje. Dünýäniň iň sowuk paýtagtlaryndan biri. Minus 39 dereje ýetdi. Bahar gelende, tutuş şäher reňkli çigildemlerden doly, bu paýtagt şäheri diýseň owadanlaşdyrýar, şonuň üçin Ottawa "Çigildem şäheri" adyna eýe. Meteorologiýa bölüminiň statistikalaryna görä, Ottawada her ýyl takmynan 8 aý gijäniň temperaturasy noldan pes bolýar, şonuň üçin käbir adamlar ony "agyr sowuk şäher" diýip atlandyrýarlar.

Ottawa bag şäheridir we her ýyl bu ýere takmynan 2 million syýahatçy gelýär. Rideau kanaly Ottawanyň merkezinden geçýär. Rideau kanalynyň günbatarynda, Kapitol depesi bilen gurşalan we köp sanly döwlet edarasy bolan ýokarky şäher ýerleşýär. Ottawa derýasynyň üstündäki Mejlis depesiniň eteginde ýerleşýän Mejlis binasy, Italiýanyň got gurluşyk toplumydyr. Merkezde Kanadanyň welaýat nyşanlary bilen bezelen zal we 88,7 metrlik parahatçylyk diňi bar. Minaranyň çep we sag tarapynda Wekiller palatasy we Senat, ondan soň bolsa giň gerimli Kongres kitaphanasy bar. Kapitol depesiniň günortasynda, Rideau kanalynyň ugrunda, Federasiýa meýdançasynyň merkezinde raýat urşy ýadygärligi ýerleşýär. Kapitolyň garşysynda ýerleşýän Wellington şaýolunda Federal hökümet binasy, Kazyýet binasy, Courtokary kazyýet we Merkezi bank ýaly möhüm binalaryň toparlary bar. Rideau kanalynyň gündogarynda Sýaçeng etraby ýerleşýär, bu şäher häkimligi we Milli arhiw ýaly meşhur binalary bolan fransuz dilli ýaşaýjylaryň jemlenen ýeri.

Ottawa henizem medeni şäher. Şäherdäki sungat merkezinde Milli galereýa we dürli muzeýler bar. Ottawa uniwersiteti, Karleton uniwersiteti we Sankt-Pol uniwersiteti şäherdäki iň ýokary mekdeplerdir. Karleton uniwersiteti ýeke-täk iňlis uniwersiteti, Ottawa uniwersiteti we Sankt-Pol uniwersiteti ikisi hem iki dilli uniwersitetdir.

Wankuwer: Wankuwer (Wankuwer) Kanadanyň Britaniýa Kolumbiýasynyň günorta çetinde ýerleşýär we ajaýyp şäherdir. Üç tarapynda daglar, beýleki tarapynda deňiz bilen gurşalan. Wankuwer Hytaýyň Heilongjiang welaýatyna meňzeş belentlikde ýerleşse-de, theuwaş ummanyň mussonynyň we günortadaky ýyly akymlaryň täsirine düşýär we demirgazyk-gündogara päsgelçilik hökmünde Demirgazyk Amerika yklymynyň üstünden geçýän gaýaly daglar bar. Howa ýylyň dowamynda ýumşak, çygly we ýakymly. Kanadada meşhur syýahatçylyk mekanydyr.

Wankuwer Kanadanyň günbatar kenaryndaky iň uly porty bolan şäherdir. Wankuwer porty tebigy doňan çuň suw portudyr. Gyşyň agyr günlerinde-de ortaça temperatura 0 gradusdan ýokary. Özboluşly geografiki şertleri sebäpli Wankuwer porty Demirgazyk Amerikanyň günbatar kenarýakasyndaky köp ýük daşaýan iň uly portdyr. Aziýa, Okeaniýa, Europeewropa we Latyn Amerikasy bilen yzygiderli deňiz gezelençleri bolýar. Porta her ýyl müňlerçe gämi girýär we ýyllyk ýük geçirijisi takmynan 100 million tonna. Statistikalara görä, Gonkonga gelýän gämileriň 80% -90% -i Hytaýdan, Japanaponiýadan we Uzak Gündogaryň beýleki ýurtlaryndan we sebitlerinden. Şonuň üçin Wankuwer Kanadanyň gündogara barýan derwezesi hökmünde bellidir. Mundan başga-da, Wankuweriň içerki nawigasiýasy, demir ýollary, awtoulag ýollary we howa gatnawy gowy ösdi. Wankuwer ady Iňlis deňizçisi Jorj Wankuwerden gelip çykýar. 1791-nji ýylda Jorj Wankuwer sebite ilkinji ekspedisiýasyny etdi. Şondan bäri bu ýerde mesgen tutan ilat kem-kemden köpeldi. Şäher häkimlikleriniň döredilmegi 1859-njy ýylda başlandy. Şäher 1886-njy ýylyň 6-njy aprelinde resmi taýdan döredildi. Bu ýere gelen ilkinji gözlegçini hatyralamak üçin şäher Wankuweriň adyny göterdi.

Toronto: Toronto (Toronto) 4,3 milliondan gowrak ilaty we meýdany 632 inedördül kilometre barabar Kanadanyň Ontario şäheriniň paýtagtydyr. Toronto, Ontario kölüniň demirgazyk-günbatar kenarynda, Demirgazyk Amerikadaky Uly kölleriň merkezi, dünýädäki iň uly süýji suw köli topary bolup, tekiz ýer we ajaýyp görnüşe eýe. Tun derýasy we Hengbi derýasy bar, şol döwürde gämiler Sankt-Lawrens derýasynyň üsti bilen Atlantik ummanyna girip biler, Kanadanyň Uly köllerinde möhüm port şäheridir. Aslynda Toronto kölüň üsti bilen hindileriň aw harytlaryny satýan ýeri bolupdy. Wagtyň geçmegi bilen ol ýuwaş-ýuwaşdan adamlaryň ýygnanýan ýerine öwrüldi. "Toronto" hindi dilinde ýygnanýan ýeri aňladýar.

Kanadanyň ykdysady merkezi hökmünde Toronto Kanadanyň iň uly şäheridir. Kanadanyň merkezinde, Detroýt, Pittsburg we Çikago ýaly gündogar Amerikanyň senagat taýdan ösen sebitlerine ýakyn ýerde ýerleşýär. Awtoulag pudagy, elektronika senagaty, maliýe pudagy we syýahatçylyk Torontonyň ykdysadyýetinde möhüm rol oýnaýar we Kanadanyň iň uly awtoulag öndürýän zawody şu ýerde ýerleşýär. Onuň ýokary tehnologiýaly önümleri ýurduň 60% -ini tutýar.

Toronto möhüm medeni, bilim we ylmy gözleg merkezidir. Kanadanyň iň uly uniwersiteti bolan Toronto uniwersiteti 1827-nji ýylda esaslandyryldy. Uniwersitet şäherçesi 65 gektar meýdany eýeleýär we 16 kollej bar. Şäheriň demirgazyk-günbataryndaky Yorkork uniwersiteti Hytaý boýunça kurslar hödürlemek üçin Betun kollejini döretdi. Ontario Ylym Merkezi dürli innowasiýa taýdan döredilen ylym sergileri bilen meşhurdyr. Milli habar gullugy, Milli ýaýlym korporasiýasy, Milli balet, milli opera we beýleki milli tebigy ylymlar we jemgyýetçilik ylymlary gözleg institutlary hem şu ýerde ýerleşýär.

Toronto hem meşhur syýahatçylyk şäheridir, şäher gözelligi we tebigy gözellikleri adamlary uzaklaşdyrýar. Torontondaky roman we täsin wekil binasy şäher merkezinde ýerleşýän täze şäher binasydyr. Ol üç bölekden ybarat: dürli belentlikdäki iki sany arka görnüşli ofis binasy biri-biriniň garşysynda dur, ortasynda kömelek şekilli köpugurly çäreler zaly. Merjen saklaýan ýarym açyk midýa gabygyna meňzeýär.