Gāna ʻIke kumu
Manawa kūloko | Kou manawa |
---|---|
|
|
Kahi wā kūloko | ʻOkoʻa ʻāpana manawa |
UTC/GMT 0 hola |
latitu / longitude |
---|
7°57'18"N / 1°1'54"W |
iso hoʻopāʻālua |
GH / GHA |
kālā |
Cedi (GHS) |
ʻLelo |
Asante 14.8% Ewe 12.7% Fante 9.9% Boron (Brong) 4.6% Dagomba 4.3% Dangme 4.3% Dagarte (Dagaba) 3.7% Akyem 3.4% Ga 3.4% Akuapem 2.9% other (includes English (official)) 36.1% (2000 census) |
uila |
ʻAno d plug Pelekane kahiko g kikokiko UK 3-pin |
hae aupuni |
---|
kapikala |
ʻO Accra |
papa inoa panakō |
Gāna papa inoa panakō |
heluna kanaka |
24,339,838 |
ʻāpana |
239,460 KM2 |
GDP (USD) |
45,550,000,000 |
kelepona |
285,000 |
Kelepono paʻa lima |
25,618,000 |
Ka helu o nā pūnaewele Pūnaewele |
59,086 |
Ka helu o nā mea hoʻohana Pūnaewele |
1,297,000 |
Gāna hoʻolauna
Uhi ʻo Ghana i kahi ma 238,500 mau kilomika kilomika a aia ia ma ke komohana o ʻApelika, ma ke kahakai ʻākau o ke awāwa ʻo Guinea, e pili ana iā Côte dʻIvoire ma ke komohana, Burkina Faso ma ka ʻākau, Togo ma ka hikina a me ka Moana ʻAkelanika i ka hema. Ua lōʻihi ka ʻāina mai ka ʻākau a i ka hema a hāiki hoʻi mai ka hikina a ke komohana. Maʻa wale ka hapa nui o nā panalāʻau, me nā mauna Akwapim ma ka hikina, Kwahu Plateau ma ka hema, a me nā pali ʻo Gambaga ma ka ʻākau. ʻO ke kahakai kahakai a me ka Plateau Asanti ma ke komohana hema he ululāʻau ululāʻau ʻoiai ke kahawai ʻo Volta a me ka ʻĀkau ʻĀkau kahi aniau nāhelehele. ʻAʻole i lanakila wale ʻo Ghana i ka inoa o ka "Hometown of Cocoa" ma muli o ka nui o ka cocoa, ua mahalo ʻia ʻo ia ʻo "Gold Coast" no ka nui o ke gula. Aia ʻo Ghana, ka inoa piha o ka Lepupalika ʻo Ghana, aia ma ke komohana o ʻApelika, ma ke kapakai ʻākau o ke awāwa ʻo Guinea, e pili ana iā Côte dʻIvoire ma ke komohana, Burkina Faso ma ka ʻākau, Togo ma ka hikina a me ka Moana ʻAkelanika i ka hema. Ua lōʻihi ka ʻāina mai ka ʻākau a i ka hema a hāiki hoʻi mai ka hikina a ke komohana. Maʻa wale ka hapa nui o nā panalāʻau, me nā mauna Akwapim ma ka hikina, Kwahu Plateau ma ka hema, a me nā pali ʻo Gambaga ma ka ʻākau. ʻO ka piko kiʻekiʻe loa, ʻo Mount Jebobo, he 876 mau mika ma luna o kaʻilikai. ʻO ka muliwai nui loa ka muliwai Volta, 1,100 mau mile ka lōʻihi ma Kanada. Kūkulu ʻia ke kahawai ʻo Akosombo ma ke kahawai, a lilo i Volta Reservoir nunui ma ka ʻāina, e uhi ana i kahi ma 8,482 kilomika kilomika. ʻO ke kahakai kahakai a me ka Plateau Asanti ma ke komohana hema he ululāʻau ululāʻau ʻoiai ke kahawai ʻo Volta a me ka ʻĀkau ʻĀkau kahi aniau nāhelehele. ʻAʻole i lanakila wale ʻo Ghana i ka inoa o ka "Hometown of Cocoa" ma muli o ka nui o ka cocoa, ua mahalo ʻia ʻo ia ʻo "Gold Coast" no ka nui o ke gula. He <10 mau panalāʻau ma ka ʻāina, a he 110 mau kalana ma lalo o ka panalāʻau. ʻO ke aupuni kahiko o Ghana i kūkulu ʻia i ka makahiki 3 a i ka 4 mau kenekulia, a ua hōʻea i kona wā hanohano i ka 10 a i ka 11 mau kenekulia. Mai ka makahiki 1471, ua kūʻē kūʻē aku nā kolone o Pukiki, Hōlani, Palani a me Pelekania iā Ghana. ʻAʻole lākou i hao wale i ke gula a me ka niho ʻelepani o Ghana, akā ua hoʻohana pū lākou iā Ghana ma ke ʻano he wahi paʻa no ke kālepa ʻana i nā kauā. Ma 1897, ua pani ʻo Pelekane i nā ʻāina ʻē aʻe a lilo i luna no Ghana, e kāhea ana iā Ghana ʻo "Gold Coast". Ma Malaki 6, 1957, ua hoʻolaha ka Gold Coast i kona kūʻokoʻa a hoʻololi i kona inoa iā Ghana. Ma Iulai 1, 1960, ua hoʻokumu ʻia ka Repubalika o Ghana a noho i ka Commonwealth. hae aupuni: he huinahā lōʻihi me ka lakio o ka lōʻihi i ka laulā o 3: 2. Mai luna a i lalo, haku ʻia ia i ʻekolu mau huinahā kaulike a kaulike hoʻi o ka ʻulaʻula, melemele, a me ka ʻōmaʻomaʻo. Ma ka waena o ka ʻāpana melemele he hōkū ʻelima kihi ʻelima. Hōʻailona ka ʻulaʻula i ke koko o nā martyrs i mōhai ʻia no ke kūʻokoʻa aupuni; melemele e hōʻike ana i nā waihona waiwai a me nā kumuwaiwai waiwai o ka ʻāina; ʻo ia hoʻi ka inoa o ka ʻāina maoli o Ghana "Gold Coast"; hōʻailona ʻōmaʻomaʻo i nā ululāʻau a me ka mahiʻai; hōkū ʻelima mau kiko ʻelima i hōʻailona i ka North Star o ke kūʻokoʻa ʻApelika. ʻO ka heluna kanaka he 22 miliona (i koho ʻia i ka makahiki 2005), a ʻo ka ʻōlelo Pelekane ka ʻōlelo kūhelu. Aia kekahi mau ʻōlelo lāhui e like me Ewe, Fonti a me Hausa. 69% o nā kamaʻāina e manaʻoʻiʻo i ka hoʻomana Kalikiano, 15.6% manaʻoʻiʻo i ka Hoʻomana Mohameka, a me ka 8.5% manaʻoʻiʻo i ka hoʻomana haipule mua. Puka waiwai ʻo Ghana. ʻO nā kumuwaiwai Mineral e like me ke gula, nā diamana, ka bauxite, a me nā manganese i waena o nā waihona kiʻekiʻe o ka honua. Eia kekahi, aia nā limana, nā mea hao, andalusite, ke one quartz a me kaolin. ʻO ka helu o ka nahele ulu lāʻau ʻo Ghana no 34% o ka ʻāina ʻāina, a ʻo nā ululāʻau lāʻau nui e pili ana i ke komohana hema. ʻO nā huahana hoʻouka kuʻuna ʻekolu o ke gula, koko a me nā lāʻau ka iwi o ka hoʻokele waiwai o Ghana. Nui ka waiwai o Ghana i ka koko a ʻo ia kekahi o nā mea hana nui a me nā mea kūʻai aku koko i ka honua. ʻO ka hana ʻana o ka Cocoa ma kahi o 13% o ka hana honua. ʻO ka hoʻokele waiwai o Ghana ka mea i mālama ʻia e ka mahiʻai. ʻO nā mea kanu nui e pili ana i ka palaoa, kaʻuala, sorghum, laiki, millet, a pēlā aku. He kahua ʻoihana nāwaliwali ko Ghana a hilinaʻi i ka lawe ʻia mai no nā mea maka. ʻO nā ʻoihana nui me ka hana lāʻau a me ka koko, nā lole lole, ka simona, ka uila, ka metallurgy, nā meaʻai, nā lole, nā huahana lāʻau, nā huahana ʻili, a me ka hana waina. Mai ka hoʻokō ʻana o ka hoʻoponopono hou ʻana o ka hoʻokele waiwai i 1983, ua hoʻomau ka hoʻokele waiwai o Ghana i ka ikaika o ka ulu mau. I ka makahiki 1994, ua hoʻopau ka UN i ka inoa o ko ka ʻāina ulu liʻiliʻi o Ghana. |