IGhana Imininingwane Eyisisekelo
Isikhathi sendawo | Isikhathi sakho |
---|---|
|
|
Izoni yesikhathi yasendaweni | Umehluko wendawo |
UTC/GMT 0 ihora |
ububanzi / ubude |
---|
7°57'18"N / 1°1'54"W |
ukufaka ikhodi kwe-iso |
GH / GHA |
imali |
Cedi (GHS) |
Ulimi |
Asante 14.8% Ewe 12.7% Fante 9.9% Boron (Brong) 4.6% Dagomba 4.3% Dangme 4.3% Dagarte (Dagaba) 3.7% Akyem 3.4% Ga 3.4% Akuapem 2.9% other (includes English (official)) 36.1% (2000 census) |
ugesi |
Thayipha ipulagi yakudala yaseBrithani g thayipha i-UK 3-pin |
ifulegi lesizwe |
---|
inhlokodolobha |
I-Accra |
uhlu lwamabhange |
IGhana uhlu lwamabhange |
inani labantu |
24,339,838 |
indawo |
239,460 KM2 |
GDP (USD) |
45,550,000,000 |
ifoni |
285,000 |
Umakhalekhukhwini |
25,618,000 |
Inani labasingathi be-Intanethi |
59,086 |
Inani labasebenzisi be-Intanethi |
1,297,000 |
IGhana isingeniso
IGhana ihlanganisa indawo engamakhilomitha-skwele angama-238,500 futhi isentshonalanga ye-Afrika, ogwini olusenyakatho yeGulf of Guinea, emngceleni weCôte d'Ivoire entshonalanga, iBurkina Faso enyakatho, iTogo empumalanga kanye ne-Atlantic Ocean ngaseningizimu. Indawo yinde ukusuka enyakatho kuya eningizimu futhi incane ukusuka empumalanga kuya entshonalanga. Ingxenye enkulu yale ndawo icacile, kunezintaba zase-Akwapim empumalanga, iKwahu Plateau eningizimu, namawa aseGambaga enyakatho. Ithafa elisogwini ne-Asanti Plateau eseningizimu-ntshonalanga kunesimo sezulu esinezihlahla ezishisayo, kuyilapho iVolta Valley nethafa elisenyakatho kunesimo sezulu esishisayo. IGhana ayizuzanga nje kuphela ngokuthola idumela le- "Hometown of Cocoa" ngenxa yobuningi be-cocoa, iphinde yanconywa njenge- "Gold Coast" ngenxa yegolide layo elicebile. IGhana, igama eliphelele leRiphabhulikhi yaseGhana, lisentshonalanga ye-Afrika, ogwini olusenyakatho yeGulf of Guinea, ngasemngceleni weCôte d'Ivoire entshonalanga, iBurkina Faso enyakatho, iTogo empumalanga ne-Atlantic Ocean eningizimu. Indawo yinde ukusuka enyakatho kuya eningizimu futhi incane ukusuka empumalanga kuya entshonalanga. Ingxenye enkulu yale ndawo icacile, kunezintaba zase-Akwapim empumalanga, iKwahu Plateau eningizimu, namawa aseGambaga enyakatho. Isiqongo esiphakeme kunazo zonke, iNtaba iJebobo, singamamitha angu-876 ngaphezu kogu lolwandle. Umfula omkhulu kunawo wonke uMfula iVolta, ongamakhilomitha ayi-1,100 ubude eCanada, kanti iDamu i-Akosombo lakhiwa ezansi nomfula, lenza iVolta Reservoir enkulu enendawo engamakhilomitha-skwele angama-8,482. Ithafa elisogwini ne-Asanti Plateau eseningizimu-ntshonalanga kunesimo sezulu esinezihlahla ezishisayo, kuyilapho iVolta Valley nethafa elisenyakatho kunesimo sezulu esishisayo. IGhana ayizuzanga nje kuphela ngokuthola idumela le- "Hometown of Cocoa" ngenxa yobuningi be-cocoa, iphinde yanconywa njenge- "Gold Coast" ngenxa yegolide layo elicebile. Kunezifundazwe eziyi-10 ezweni, nezifunda eziyi-110 ezingaphansi kwalesi sifundazwe. Umbuso wasendulo waseGhana wakhiwa ngekhulu lesi-3 kuya kwelesi-4, futhi wafinyelela esikhathini sawo sekhulu leshumi ngekhulu le-10 kuya kwele-11. Kusukela ngo-1471, abakoloni basePortugal, baseDashi, baseFrance nabaseBrithani bahlasela ngokulandelana iGhana.Abagcinanga ngokuqola igolide nezinyo lendlovu laseGhana, kodwa futhi basebenzisa iGhana njengenqaba yokuhweba ngezigqila. Ngo-1897, iBrithani yathatha indawo yamanye amazwe futhi yaba umbusi waseGhana, ibiza iGhana ngokuthi "iGold Coast". NgoMashi 6, 1957, iGold Coast yamemezela inkululeko yayo futhi yaguqula igama layo yaba yiGhana. NgoJulayi 1, 1960, iRiphabhlikhi yaseGhana yasungulwa futhi yahlala ku-Commonwealth. Ifulegi likazwelonke: Lingunxande elinesilinganiso sobude nobubanzi obungu-3: 2. Kusuka phezulu kuye ezansi, yakhiwa onxande abathathu abalinganayo nabalinganayo ababomvu, abaphuzi, nabaluhlaza maphakathi nengxenye ephuzi kunenkanyezi emnyama ekhombe emihlanu. Okubomvu kufanekisela igazi labafel 'ukholo abahlatshelwe inkululeko kazwelonke; okuphuzi kufanekisela amadiphozi nezinsizakusebenza ezicebile zaleli zwe; futhi limelela igama lezwe laseGhana loqobo "iGold Coast"; okuluhlaza kufanekisela amahlathi kanye nezolimo; kanti inkanyezi emnyama ekhonjwa ezinhlanu ikhombisa iNyakatho yeNkanyezi yenkululeko yase-Afrika. Inani labantu liyizigidi ezingama-22 (kulinganiselwa ku-2005), futhi ulimi olusemthethweni yisiNgisi. Kukhona nezilimi zobuzwe ezifana ne-Ewe, Fonti ne-Hausa. Izakhamuzi ezingama-69% zikholelwa ebuKristwini, u-15.6% ukholelwa enkolweni yamaSulumane, kuthi u-8.5% ukholelwe enkolweni yokuqala. IGhana icebile ngezinsizakusebenza. Izinsizakusebenza zamaminerali ezifana negolide, idayimane, i-bauxite, i-manganese nezinye izinqolobane ziphakathi kwezihamba phambili emhlabeni, ngaphezu kwe-limestone, i-iron ore, i-andalusite, isihlabathi se-quartz ne-kaolin. Izinga lokumbozwa kwamahlathi eGhana lilinganiselwa kuma-34% omhlaba wezwe, kanti amahlathi amakhulu ezihlahla agxilwe eningizimu-ntshonalanga. Imikhiqizo emithathu yendabuko yokuthumela kwamanye amazwe igolide, ukhokho nokhuni ingumgogodla womnotho waseGhana. IGhana icebile ku-cocoa futhi ingomunye wabakhiqizi nabathengisi abakhulu bakakhokho emhlabeni. Ukukhiqizwa kukakhokho kucishe kube ngu-13% womkhiqizo womhlaba. Umnotho waseGhana uphethwe ezolimo. Izitshalo eziyinhloko zifaka ummbila, amazambane, amabele, irayisi, amabele, njll., futhi izitshalo ezinkulu zezomnotho zihlanganisa intende kawoyela, irabha, ukotini, amakinati, umoba nogwayi. IGhana inesisekelo sezimboni esintekenteke futhi ithembela ekungenisweni kwezinto ezingavuthiwe. Izimboni ezinkulu zifaka ukucutshungulwa kwezinkuni nokhokho, izindwangu, usimende, ugesi, insimbi, ukudla, okokugqoka, imikhiqizo yokhuni, imikhiqizo yesikhumba nokwenza iwayini. Selokhu kwaqaliswa ukwakhiwa kabusha kwezomnotho ngo-1983, umnotho waseGhana ulondoloze umfutho wokukhula okuqhubekayo. Ngo-1994, iZizwe Ezihlangene zasichitha isicoco sezwe elincane laseGhana elithuthukile. |