[Proffil Gwlad]

Mae Periw, enw llawn Gweriniaeth Periw, yn cwmpasu ardal o 1,285,200 cilomedr sgwâr. Wedi'i leoli yng ngorllewin De America, mae'n ffinio ag Ecwador a Colombia i'r gogledd, Brasil i'r dwyrain, Chile i'r de, Bolifia i'r de-ddwyrain, a Chefnfor yr Iwerydd i'r gorllewin. Mae'r morlin yn 2254 cilomedr o hyd. Mae'r Andes yn rhedeg o'r gogledd i'r de, ac mae'r mynyddoedd yn cyfrif am 1/3 o ardal y wlad. Mae'r diriogaeth gyfan wedi'i rhannu'n dri rhanbarth o'r gorllewin i'r dwyrain: mae'r ardal arfordirol orllewinol yn barth cras cul gyda gwastadeddau wedi'u dosbarthu'n ysbeidiol; ardal ganol y llwyfandir canolog yn bennaf yw rhan ganol yr Andes, gyda drychiad cyfartalog o tua 4,300 metr, ffynhonnell Afon Amazon; y dwyrain yw'r Amazon Ardal goedwig. Mae Mynyddoedd Coropuna Peak a Sarcan uwchlaw 6000 metr uwch lefel y môr, ac mae Mynydd Huascaran 6,768 metr uwch lefel y môr, sef y pwynt uchaf ym Mheriw. Y prif afonydd yw Ukayali a Putumayo. Mae gan ran orllewinol Periw hinsawdd anialwch a glaswelltir trofannol, sych ac ysgafn, gyda thymheredd cyfartalog blynyddol o 12-32 ℃; mae gan y rhan ganolog newid tymheredd mawr, gyda thymheredd cyfartalog blynyddol o 1-14 ℃; mae gan y rhan ddwyreiniol hinsawdd coedwig law drofannol gyda thymheredd cyfartalog blynyddol o 24-35 ℃. Y tymheredd cyfartalog yn y brifddinas yw 15-25 ℃. Mae'r glawiad blynyddol ar gyfartaledd yn llai na 50 mm yn y gorllewin, llai na 250 mm yn y canol, a mwy na 2000 mm yn y dwyrain.

Mae'r wlad wedi'i rhannu'n 24 talaith ac 1 yn is-ardal uniongyrchol (Dosbarth Callao). Mae enwau'r taleithiau fel a ganlyn: Amazon, Ancash, Apurímac, Arequipa, Ayacucho, Cajamarca, Cuzco, Huancavilica, Vanu Talaith Córdoba, Ica, Junin, La Libertad, Lambayeque, Lima, Loreto, Madre de Dios, Moquegua, Pasco, Taleithiau Piura, Puno, San Martin, Tacna, Tumbes, Ucayali.

Roedd yr Indiaid yn byw ym Mheriw hynafol. Yn yr 11eg ganrif OC, sefydlodd yr Indiaid yr "Ymerodraeth Inca" yn ardal y llwyfandir gyda Dinas Cusco yn brifddinas iddynt. Un o'r gwareiddiadau hynafol a ffurfiodd yr America yn gynnar yn y 15-16 canrif - gwareiddiad yr Inca. Daeth yn wladfa Sbaenaidd ym 1533. Sefydlwyd dinas Lima ym 1535, a sefydlwyd Llywodraethwr Cyffredinol Periw ym 1544, gan ddod yn ganolbwynt rheolaeth drefedigaethol Sbaen yn Ne America. Cyhoeddwyd annibyniaeth ar Orffennaf 28, 1821 a sefydlwyd Gweriniaeth Periw. Yn 1835, unodd Bolifia a Pheriw i ffurfio Cydffederasiwn Periw-Bolifia. Cwympodd y Cydffederaliaeth ym 1839. Diddymwyd caethwasiaeth ym 1854.

Mae gan Periw gyfanswm poblogaeth o 27.22 miliwn (2005). Yn eu plith, roedd Indiaid yn cyfrif am 41%, rasys cymysg Indo-Ewropeaidd yn cyfrif am 36%, gwynion yn cyfrif am 19%, a rasys eraill yn cyfrif am 4%. Sbaeneg yw'r iaith swyddogol. Defnyddir Quechua, Aimara a mwy na 30 o ieithoedd Indiaidd eraill yn gyffredin mewn rhai ardaloedd. Mae 96% o'r preswylwyr yn credu mewn Catholigiaeth.

Gwlad amaethyddol a mwyngloddio draddodiadol yw Periw gydag economi lefel ganolig yn America Ladin. Ystyr "Periw" yw "Corn Store" yn Indiaidd. Yn gyfoethog mewn mwynau ac yn fwy na hunangynhaliol mewn olew. Mae mwyngloddio cyfrinachol yn gyfoethog o adnoddau ac mae'n un o 12 gwlad lofaol fwyaf y byd. Yn bennaf yn cynnwys copr, plwm, sinc, arian, haearn a petroliwm. Mae cronfeydd wrth gefn bismuth a vanadium yn safle cyntaf yn y byd, mae copr yn drydydd, ac mae arian a sinc yn bedwerydd. Y cronfeydd olew sydd wedi'u profi ar hyn o bryd yw 400 miliwn o gasgenni ac mae nwy naturiol yn 710 biliwn troedfedd giwbig. Y gyfradd gorchudd coedwig yw 58%, sy'n cwmpasu ardal o 77.1 miliwn hectar, yn ail yn unig i Brasil yn Ne America. Mae pŵer dŵr ac adnoddau morol yn hynod gyfoethog. Mae'r diwydiant cudd yn bennaf yn ddiwydiannau prosesu a chydosod. Secret hefyd yw prif gynhyrchydd blawd pysgod ac olew pysgod yn y byd. Periw yw man geni diwylliant Inca ac mae'n llawn adnoddau twristiaeth. Y prif atyniadau i dwristiaid yw Lima Plaza, Palas Torre Tagle, Amgueddfa Aur, Dinas Cusco, Adfeilion Machu-Pichu, ac ati.

[Prif Ddinas]

Lima: Lima, prifddinas Gweriniaeth Periw a phrifddinas Talaith Lima, ar draws glannau de a gogleddol Afon Lima. Mae enw Lima yn deillio o Lima Afon. Mae Mynydd San Cristobal i'r gogledd-ddwyrain a Callao, dinas borthladd ar arfordir y Môr Tawel i'r gorllewin.

Sefydlwyd Lima ym 1535 ac mae wedi bod yn drefedigaeth o Sbaen yn Ne America ers amser maith. Yn 1821, daeth Periw yn annibynnol fel ei brifddinas. Y boblogaeth yw 7.8167 miliwn (2005). Mae Lima yn ddinas "dim glaw" fyd-enwog. Nid oes glaw ym mhob tymor. Dim ond rhwng mis Rhagfyr a mis Ionawr y flwyddyn, yn aml mae niwl trwm yn cael ei ffurfio gan niwl trwchus a llaith, a dim ond 10-50 mm yw'r dyodiad blynyddol. Mae'r hinsawdd yma fel y gwanwyn trwy gydol y flwyddyn, gyda thymheredd misol ar gyfartaledd o 16 gradd Celsius yn ystod y cyfnod oeraf a 23.5 gradd Celsius yn ystod y cyfnod poethaf.

Mae dinas Lima wedi'i rhannu'n ddwy ran, yr hen a'r newydd. Mae'r hen ddinas yn y gogledd, yn agos at Afon Rímak, ac fe'i hadeiladwyd yn ystod y cyfnod trefedigaethol. Mae yna lawer o sgwariau yn yr hen ddinas, a'i chanol yw'r "Plaza Arfog". O'r sgwâr, mae ffyrdd wedi'u palmantu â slabiau cerrig mawr yn pelydru i bob cornel o'r ddinas. Mae yna rai adeiladau tal o amgylch y sgwâr, fel adeilad y llywodraeth a godwyd ar ran o Balas Pizarro ym 1938, Adeilad Bwrdeistrefol Lima a adeiladwyd ym 1945 a llawer o siopau. O'r sgwâr i'r de-orllewin, trwy'r ganolfan fasnachol fwyaf llewyrchus Avenue Uniang (Unity Avenue), rydych chi'n cyrraedd Sgwâr San Martin, sef canol y brifddinas. Ar y sgwâr saif cerflun marchogaeth o'r Cadfridog San Martin, arwr cenedlaethol sydd wedi cyflawni cyflawniadau rhyfeddol yn Rhyfel Chwyldroadol America. Mae stryd lydan yng nghanol y sgwâr-Via Nicolas de Pierola. Ym mhen gorllewinol y stryd mae "Sgwâr Mai 2il". Heb fod ymhell o'r sgwâr mae Prifysgol San Marcos, un o'r prifysgolion mwyaf yn America Ladin. Ewch i'r de o'r sgwâr i Sgwâr Bolognese. Y stryd lydan rhwng y ddau sgwâr yw canolfan fasnachol y ddinas newydd. Mae yna lawer o amgueddfeydd o amgylch Sgwâr Bolivar yn y Dref Newydd. Mae yna hefyd yr "Amgueddfa Aur" Periwaidd ar gyrion Lima.