Siriýa Esasy maglumatlar
Timeerli wagt | Wagtyňyz |
---|---|
|
|
Timeerli wagt zolagy | Wagt guşaklygynyň tapawudy |
UTC/GMT +2 sagat |
giňişlik / uzynlyk |
---|
34°48'53"N / 39°3'21"E |
izo kodlamak |
SY / SYR |
walýuta |
funt (SYP) |
Dil |
Arabic (official) Kurdish Armenian Aramaic Circassian (widely understood); French English (somewhat understood) |
elektrik |
C Europeanewropa 2 pin ýazyň |
Döwlet baýdagy |
---|
maýa |
Damask |
banklaryň sanawy |
Siriýa banklaryň sanawy |
ilaty |
22,198,110 |
meýdany |
185,180 KM2 |
GDP (USD) |
64,700,000,000 |
telefon |
4,425,000 |
Jübi telefony |
12,928,000 |
Internet eýeleriniň sany |
416 |
Internet ulanyjylarynyň sany |
4,469,000 |
Siriýa giriş
Siriýa takmynan 185,000 inedördül kilometre, Aziýa yklymynyň günbatar böleginde we Ortaýer deňziniň gündogar kenarynda ýerleşýär. Demirgazykda Türkiýe, günorta-gündogarda Yrak, günortada Iordaniýa, günorta-günbatarda Liwan we Palestina, günbatarda bolsa Kipr bilen serhetleşýär. Territoryeriň köp bölegi demirgazyk-günbatardan günorta-gündogara eňňit bolup, dört zona bölünýär: günbatar daglar we dag jülgeleri, Ortaýer deňziniň kenarýaka düzlükleri, içerki düzlükler we Siriýanyň günorta-gündogar çölleri. Kenarýaka we demirgazyk sebitlerde subtropiki Ortaýer deňzi howasy, günorta sebitlerinde tropiki çöl howasy bar. Siriýa Arap respublikasynyň doly ady, 185,180 inedördül kilometre (Golan belentliklerini hem goşmak bilen) meýdany tutýar. Aziýa yklymynyň günbatarynda, Ortaýer deňziniň gündogar kenarynda ýerleşýär. Demirgazykda Türkiýe, gündogarda Yrak, günortada Iordaniýa, günorta-günbatarda Liwan we Palestina, günbatarda Kipr Ortaýer deňziniň üsti bilen serhetleşýär. Kenar ýakasynyň uzynlygy 183 kilometre barabardyr. Territoryeriň köp bölegi demirgazyk-günbatardan günorta-gündogara eňňit bolan platondyr. Esasan dört zona bölünýär: günbatar daglar we dag jülgeleri; Ortaýer deňziniň kenarýaka düzlükleri; içerki düzlükler; günorta-gündogar Siriýa çöli. Günorta-günbatardaky Şeýh dagy ýurduň iň beýik depesidir. Upewfrat derýasy gündogardan Yragyň üsti bilen Pars aýlagyna, Assi derýasy bolsa günbatardan Türkiýäniň üsti bilen Ortaýer deňzine akýar. Kenarýaka we demirgazyk sebitler subtropiki Ortaýer deňziniň howasyna, günorta sebitleri bolsa tropiki çöl howasyna degişlidir. Dört möwsüm tapawutlanýar, çöl meýdany gyşda az ýagyş alýar, tomus gurak we yssy bolýar. 14urt 14 welaýata we şähere bölünýär: Damask oba, Homs, Hama, Latakiýa, Idlib, Tartus, Rakka , Deir ez-Zor, Hassek, Dar'a, Suwayda, Kunaitra, Halap we Damask. Siriýanyň dört müň ýyldan gowrak taryhy bar. Ilkinji şäher-döwletler miladydan öňki 3000-nji ýylda bar. Miladydan öňki VIII asyrda Assiriýa imperiýasy tarapyndan basylyp alnypdyr. Miladydan öňki 333-nji ýylda Makedoniýa goşuny Siriýa hüjüm edipdir. Miladydan öňki 64-nji ýylda gadymy rimliler basyp alypdyr. 7-nji asyryň ahyrynda Arap imperiýasynyň çägine girizildi. Europeanewropa haçly ýörişleri XI asyrda çozupdy. XIII asyryň ahyryndan Müsüriň Mamluk neberesi tarapyndan dolandyrylýar. Ol XVI asyryň başyndan 400 ýyllap Osman imperiýasy tarapyndan basylyp alyndy. 1920-nji ýylyň aprelinde fransuz mandatyna çenli azaldyldy. Ikinji jahan urşunyň başynda Angliýa bilen Fransiýanyň "Erkin fransuz goşuny" bilelikde Siriýa ýöriş etdiler. 1941-nji ýylyň 27-nji sentýabrynda "Erkin fransuz goşunynyň" baş serkerdesi general Jadro ýaranlaryň adyndan Siriýanyň garaşsyzlygyny yglan etdi. Siriýa 1943-nji ýylyň awgust aýynda öz hökümetini döretdi. 1946-njy ýylyň aprelinde fransuz we iňlis goşunlary yza çekilmäge mejbur boldular. Siriýa doly garaşsyzlyk gazandy we Siriýa Arap respublikasyny döretdi. 1958-nji ýylyň 1-nji fewralynda Siriýa we Müsür Birleşen Arap Respublikasyna birleşdi. 1961-nji ýylyň 28-nji sentýabrynda Siriýa Arap Bileleşiginden aýryldy we Siriýa Arap Respublikasyny täzeden döretdi. Milli baýdak: Uzynlygy 3: 2 bolan ini bilen gönüburçly. Baýdagyň üstü ýokardan aşaklygyna birleşdirilen gyzyl, ak we gara üç sany parallel gorizontal gönüburçlukdan durýar. Ak böleginde birmeňzeş ululykdaky iki ýaşyl bäş burçly ýyldyz bar. Gyzyl batyrlygy, ak arassalygy we çydamlylygy, gara Muhammetiň ýeňşiniň nyşany, ýaşyl Muhammet nesilleriniň halaýan reňkidir, bäş burçly ýyldyz arap rewolýusiýasyny alamatlandyrýar. Siriýanyň ilaty 19,5 million (2006). Olaryň arasynda araplar 80% -den gowrak, kürtler, ermeniler, türkmenler we ş.m. Arap dili milli dil bolup, iňlis we fransuz dilleri köplenç ulanylýar. Residentsaşaýjylaryň 85% -i yslama, 14% -i hristian dinine ynanýar. Şolaryň arasynda sünni yslam 80% (milli ilatyň takmynan 68%), şaýylar 20%, şaýylaryň 75% -i (milli ilatyň takmynan 11,5%) alawitler. Siriýada nebit, fosfat, tebigy gaz, gaýa duzy we asfalt ýaly ýokary tebigy şertler we baý mineral baýlyklary bar. Oba hojalygy halk hojalygynda möhüm orny eýeleýär we arap dünýäsinde azyk eksport edýän bäş adamyň biridir. Senagat binýady gowşak, döwlet ykdysadyýeti agdyklyk edýär we häzirki zaman senagatynyň birnäçe onýyllyk taryhy bar. Bar bolan pudaklar magdançylyk, gaýtadan işleýän senagat we gidroenergetika pudaklaryna bölünýär. Magdançylyk pudagynda nebit, tebigy gaz, fosfat we mermer bar. Gaýtadan işleýän pudaklara esasan dokma, azyk, deri, himiki maddalar, sement, temmäki we ş.m. girýär. Siriýada meşhur arheologiki ýerler we tomus dynç alyş ýerleri bar. Bu syýahatçylyk çeşmeleri her ýyl köp sanly jahankeşdäni özüne çekýär. Siriýa Eastakyn Gündogardaky käbir ýurtlaryň Ortaýer deňzine girmegi we çykmagy üçin dälizdir. Lander, deňiz we howa gatnawy birneme ösen. Damaskyň 245 km demirgazyk-gündogarynda ýerleşýän Taidemuer şäheriniň "Çöldäki gelin" ady bilen tanalýan harabalyklary bar. Biziň eramyzyň II-3-nji asyrlarynda Hytaý bilen Günbatar Aziýany, Europeanewropanyň söwda ýollaryny we gadymy küpek ýoluny birleşdirýän möhüm şäher bolupdyr. Damask: Siriýanyň paýtagty Damask gadymy döwürde "asmanda şäher" hökmünde tanalýardy. Siriýanyň günorta-günbataryndaky Balada derýasynyň sag kenarynda ýerleşýär. Şäher meýdany, takmynan 100 inedördül kilometre barabar Kexin dagynyň eňňidinde gurlupdyr. Miladydan öňki 2000-nji ýylda gurlupdyr. Beöň 661-nji ýylda bu ýerde Umaýýad arap neberesi döredilipdir. 750-nji ýyldan soň Abbas dinastiýasyna degişlidi we 4 asyr Osmanly tarapyndan dolandyryldy.Fransuz kolonialistleri garaşsyzlykdan 30 ýyl gowrak höküm sürdi. Damask daş-töweregini başdan geçirip, ýokary göterilip ýykylsa-da, häzirki wagtda-da "Taryhy ýadygärlikler şäheri" adyna mynasyp. Gadymy şäheriň gapdalyndaky daşdan ýasalan Kaisan derwezesi XIV we XIV asyrlarda gaýtadan guruldy. Rowaýata görä, Isa Mesihiň resuly Keramatly Pawlus bu derwezeden Damaska giripdir. Soňra keramatly Paul hristiançylygyň duşmanlary tarapyndan kowalanda, ony imanlylar sebete saldy we Damaskdaky galadan Kaisan derwezesine gondy we Damaskdan gaçdy. Soň bolsa hatyralamak üçin bu ýerde Keramatly Paul kilisesi guruldy. Gündogardan günbatara tarap uzalyp gidýän şäher göni köçesindäki meşhur köçe, gadymy Rimiň hökümdarlygy döwründe şäheriň esasy köçesi bolupdyr. Şäheriň merkezi Şehitler meýdany bolup, golaýda milli general general Azimiň bürünçden ýasalan heýkeli guruldy. Täze şäher sebitinde häzirki zaman hökümet binalary, sport şäheri, uniwersitet şäheri, muzeý, ilçihana etraby, hassahana, bank, kinoteatr we teatr bar. Şäherde 250 metjit bar, olaryň iň meşhury biziň eramyzyň 705-nji ýylda gurlan we köne şäheriň ortasynda ýerleşýän Umaýad metjidi. Onuň ajaýyp binagärçiligi Yslam dünýäsiniň iň meşhur gadymy metjitlerinden biridir. |