ʻIrana ʻIke kumu
Manawa kūloko | Kou manawa |
---|---|
|
|
Kahi wā kūloko | ʻOkoʻa ʻāpana manawa |
UTC/GMT +3 hola |
latitu / longitude |
---|
32°25'14"N / 53°40'56"E |
iso hoʻopāʻālua |
IR / IRN |
kālā |
Rial (IRR) |
ʻLelo |
Persian (official) 53% Azeri Turkic and Turkic dialects 18% Kurdish 10% Gilaki and Mazandarani 7% Luri 6% Balochi 2% Arabic 2% other 2% |
uila |
ʻAno c European 2-pin |
hae aupuni |
---|
kapikala |
ʻO Tehran |
papa inoa panakō |
ʻIrana papa inoa panakō |
heluna kanaka |
76,923,300 |
ʻāpana |
1,648,000 KM2 |
GDP (USD) |
411,900,000,000 |
kelepona |
28,760,000 |
Kelepono paʻa lima |
58,160,000 |
Ka helu o nā pūnaewele Pūnaewele |
197,804 |
Ka helu o nā mea hoʻohana Pūnaewele |
8,214,000 |
ʻIrana hoʻolauna
He ʻāina papaha ʻo ʻIrana me kahi ʻāpana o 1.645 miliona mau kilomika kilomika. Aia ia ma ke komohana hema o ʻAsia. Aia ka palena o Armenia, Azerbaijan a me Turkmenistan i ke kūkulu ʻākau, Turkey a me ʻIraka ma ke komohana, Pakistan a me Afghanistan ma ka hikina, a me ke awāwa ʻo Persian a me ke awāwa ʻo Oman ma ka hema. Aia nā kuahiwi ʻo Erbz ma ka ʻākau, ʻo nā mauna Zagros ma ke komohana a me ke komohana hema, a me ke kahawai maloʻo ma ka hikina, e hana ana i nā wao akua he nui. ʻO ke kai Caspian ma ka ʻākau, ke awāwa ʻo Persian a me ke awāwa ʻo Oman ma ka hema he mau kahawai kahe. ʻO nā wahi hikina a i uka o ʻIrani kahi mauʻu mauu subtropical a me nā wahi wao nahele, a ʻo nā wahi mauna komohana ka hapa nui o nā wahi o ke Kaiwaenahonua. <► ʻIrana, ka inoa piha o ka Islamic Republic of Iran, nona ka ʻāina he 1.645 miliona mau kilomika kilomika. Aia ma ke komohana hema o ʻAsia, ka palena o Armenia, Azerbaijan, Turkmenistan i ka ʻākau, Turkey a me ʻIraka ma ke komohana, Pakistan a me Afghanistan ma ka hikina, a me ke awāwa ʻo Persian a me ke awāwa ʻo Oman ma ka hema. He ʻāina palahalaha ia, a ma waena o 900 a me 1500 mau mika ka kiʻekiʻe. Aia nā mauna ʻo Erbz ma ka ʻākau, a ʻo ka Piko ʻo Demawande he 5670 mau mika ma luna o ke kai, ʻo ia ka piko kiʻekiʻe ma ʻIraka. Aia nā mauna ʻo Zagros ma ke komohana a me ke komohana hema, a me nā ipu ʻauʻau ma ka hikina, e hana ana i nā wao akua he nui. ʻO nā wahi kahakai o ke kai Caspian ma ka ʻākau, ke awāwa ʻo Persian ma ka hema a me ke kahawai ʻo Oman he mau kahawai. ʻO Kalurun a me Sefid nā kahawai nui. ʻO ke kai Caspian kahi moana wai paʻakai nui loa o ka honua, a ʻo ʻIlekani ke kapa hema. No nā ʻaoʻao hikina a uka o ʻIrana no nā wahi mauu subtropical a me nā wahi nahele o ka wao nahele, kahi maloʻo a emi iki ka ua, me nā loli nui o ke anuanu a me ka wela. ʻO nā wahi mauna komohana ka hapa nui i ke aniau Mediterranean. ʻO ke kahakai o ke kai Caspian he akahai a ʻūlū, me ka awelika o ka ua ma mua o ka 1000 mm. ʻO ka avera awelika makahiki ma ka Central Plateau ma lalo o 100 mm. Ua hoʻokaʻawale ʻia ka ʻāina i 27 panalāʻau, 195 kalana, 500 ʻāpana, a me 1581 nā kaona. He ʻāina kahiko ʻo ʻIrani me ka mōʻaukala ʻehā a ʻelima kaukani mau makahiki. Ua kapa ʻia ʻo Peresia i ka mōʻaukala. Ua hoʻomaka ka moʻolelo a me ka moʻomeheu i hoʻopaʻa ʻia i ka makahiki 2700 BC. Ua kapa ʻia ka moʻolelo o Kina ka hoʻomaha me ka maluhia. Ua ʻike ʻia nā Iranians o Indo-European ma hope o 2000 BC. I ka kenekulia 6 BC, ua waiwai nui ka moʻokūʻauhau Achaemenid o ke aupuni Persian kahiko. I ke au o Darius I, ke aliʻi ʻekolu o ka moʻokūʻauhau (521-485 BC), ʻo ka palena o ka emepaea mai nā kapa o ka Amu Darya a me ka Indus ma ka hikina, ke kiko waena a me lalo o ka Nile ma ke komohana, ke Kai ʻEleʻele a me ke kai Caspian ma ka ʻākau, a me ke awāwa ʻo Persian ma ka hema. I ka makahiki 330 BC ua luku ʻia ke aupuni ʻEnelani kahiko e Macedonian-Alexander. Ma hope ua hoʻokumu i ke koena aliʻi, Sassanid aliʻi aliʻi. Mai ka makahiki ʻumikūmāhiku a i ke kenekulia 18, ua hoʻouka kūʻē aku ko ʻArabia, ko Tureke a me ko Mongol I ka hopena o ke kenekulia 18, ua hoʻokumu ʻia ka Kaijia Dynasty. I ka hoʻomaka ʻana o ke kenekulia 19, lilo ia i kolone kolone o Beritania a me Lūkia. Ua hoʻokumu ʻia ka moʻokūʻauhau Pahlavi ma 1925. Ua kapa inoa ʻia ka ʻāina iā ʻIrana ma 1935. Ua hoʻokumu ʻia ka Islamic Republic of Iran ma 1978. p hae Lahui: He huinahā lōʻihi ia, ʻo ka lakio o ka loa i ka laulā ma kahi o 7: 4. Mai luna a i lalo, ʻekolu mau pale kaulike o ka ʻōmaʻomaʻo, keʻokeʻo a me ka ʻulaʻula. I waenakonu o ka pā kī keʻokeʻo, ua hoʻokomo ʻia ka lauana hōʻailona ʻulaʻula ʻIrani. Ma ka huina keʻokeʻo, ʻōmaʻomaʻo, a me ka ʻulaʻula, "Allah he nui" i kākau ʻia i loko o ʻAlapia, 11 mau ʻōlelo ma nā ʻaoʻao luna a me lalo, 22 mau huaʻōlelo i ka huina. ʻO kēia ka mea e hoʻomanaʻo ai i ka Lā Lanakila o ka Islamic Revolution-Pepeluali 11, 1979, ka lālani solar Islam ma Nowemapa 22. ʻO ka ʻōmaʻomaʻo ma ka hae e hōʻike ana i ka mahiʻai a hōʻailona i ke ola a me ka manaʻolana; ke keʻokeʻo e hōʻike ana i ka laʻa a me ka maʻemaʻe; e hōʻike ana ka ʻula he waiwai ʻo Iran i nā kumuwaiwai Mineral ʻO ka heluna nui o ʻIraka he 70.49 miliona (nā hopena o ke ono o ko Iran helu kanaka i Nowemapa 2006). ʻO nā panalāʻau me ka lehulehu o ka lehulehu ʻo Tehran, Isfahan, Fars a me East Azerbaijan. ʻO ka poʻe Peresia he 51% o ka lāhui lehulehu, ʻo Azerbaijanis ka helu no 24%, ʻo Kurds ka helu no 7%, a ʻo ke koena he lāhui ʻē aʻe e like me ʻAraba a me Turkmen. ʻO Persian ka ʻōlelo kūhelu. ʻO ʻIlamana ka hoʻomana hoʻomana mokuʻāina, 98.8% o nā kamaʻāina e manaʻoʻiʻo i ka Hoʻomana ʻIlamana, nona ka 91% ʻo Shia a me 7.8% nā Sunni. He waiwai loa ʻo ʻIrana i ka aila a me nā kumuwaiwai kūlohelohe. ʻO nā waihona aila i hōʻoia ʻia he 133.25 biliona barela, ke kūlana ʻelua ma ka honua. ʻO nā mālama mālama kinoea kūʻiʻo he 27.51 trillion mau mika cubic, e helu ana no 15.6% o ka nui o nā mālama honua, ʻelua wale nō iā Russia, a ʻo ka lua ma ka honua. ʻO ka ʻaila ke ola o ka hoʻokele waiwai o ʻIrana. Loaʻa ka loaʻa kālā o ka aila ma mua o 85% o nā loaʻa kālā kūwaho āpau. ʻO ʻIlani ka lua o nā mea hoʻolilo aila i waena o nā lālā OPEC. <ʻO ka nahele ka lua o nā kumuwaiwai kūlohelohe o ʻIrana ma hope o ka aila, e uhi ana i kahi o 12.7 miliona maueka. Nui ka waiwai o ʻIrana i nā huahana wai a kaulana ka caviar i ka honua. Nui ka waiwai o ʻIrana i nā huaʻai a me nā hua maloʻo. ʻO Pistachios, nā ʻāpala, nā hua waina, nā lā, a me nā mea ʻē aʻe e kūʻai ʻia aku ana ma ka home a me kahi ʻē. ʻO ka nui o nā huahana i loaʻa i nā pistachios Iran i ka makahiki 2001 he 170,000 tona, a ʻo ka nui o ka hoʻolilo ma kahi o 93,000 mau tona, a ua loaʻa nā kālā kūwaho i $ 288 miliona. ʻO ka mea lawe aku nui o pistachios. ʻO ka ulana kapeta Peresia me ka moʻaukala ma mua o 5,000 mau makahiki ka mea i ʻike nui ʻia a puni ka honua, a me kāna hana lima nani, nā lauana nani, a me nā waihoʻoluʻu kūlike i hoʻolei ʻia i ka literati he nui. I kēia lā, ua lilo nā kapeti Peresia i nā huahana hoʻolilo kuʻuna nui kaulana o Iran. ʻO nā ʻoihana ʻē aʻe e laʻa me nā lole, nā meaʻai, nā pono hale, nā kapeta, nā papermaking, ka uila uila, nā kemika, nā kaʻa, nā metallurgy, nā mea hana kila a me nā mīkini. He hoʻi hope ka mahiʻai a haʻahaʻa ka degere o ka mīkini ʻana. <ʻO ʻIrani kekahi o nā lāhui kahiko kaulana. No nā makahiki he mau kaukani, ua hana ʻia kahi moʻomeheu maikaʻi a nani hoʻi. ʻO ka "Code Medical" i kākau ʻia e ka ʻepekema ʻepekema nui ʻo Avicenna i ke kenekulia 11 he hopena koʻikoʻi i ka hoʻomohala olakino o nā ʻāina ʻAsia a me ʻEulopa. Ua kūkulu ka poʻe ʻInikia i ka hale kiaʻi astronomical mua o ka honua a hana i kahi disk sundial e ʻano like me ka uaki maʻamau o kēia lā. ʻO ka moʻolelo epic "The Book of Kings" na ka haku mele ʻo Ferdósi lāua ʻo Sadie "The Rose Garden" ʻaʻole wale ia he waiwai o ka moʻokalaleo Persian, akā he waiwai pū kekahi o ka honua palapala honua. ʻO Tehran: Ma mua o 5,000 mau makahiki i hala aku nei, ua hana ʻo Iran i kahi lāhui kahiko nani. Eia nō naʻe, ua ulu ʻo Tehran ma ke kapikala no 200 mau makahiki. No laila, kapa aku ka poʻe iā Tehran i ke kapikala hou o ka ʻāina kahiko. ʻO ka huaʻōlelo "Tehran" ʻo ia hoʻi "ma ka wāwae o ke kuahiwi" ma Peresia kahiko. I ke kenekulia 9, he wahi kauhale liʻiliʻi ia i hūnā ʻia i loko o nā ulu lāʻau phoenix. Ua ulu ia i ka kenekulia 13. ʻAʻole ia a hiki i ka makahiki 1788 ua hoʻolilo ka Dynasty Kaiga o ʻIrana iā ia i kapikala nui. Ma hope o ka 1960, ma muli o ka piʻi wikiwiki o ka waiwai o ka aila o Iran, ua loaʻa i ke kūlanakauhale ke kūkulu mua ʻole a ua lilo i ka nui nui, metropolis kūpikipiki. I kēia manawa, ʻaʻole wale ia ke kūlanakauhale nui loa ma ʻIrana, akā ʻo ia nō ke kūlanakauhale nui loa ma ʻAkia Komohana. He 11 miliona kona heluna kānaka. ʻOi aku ʻo Tehran ma mua o 100 mau kilomita mai ke kai Caspian, hoʻokaʻawale ʻia e nā kuahiwi ʻo Alborz ikaika. Kūkulu ʻia ke kūlanakauhale holoʻokoʻa ma kahi puʻu, kiʻekiʻe ka ʻākau a haʻahaʻa ka hema. ʻElua mau boulevards ākea a pololei e holo i ke kaona. Akau-Hema a me Hikina-Komohana. Nui nā hale kahiko i ka hema, nui nā mākeke e paʻa mau i ka kaila Peresia kahiko. ʻO ka North City kahi hale hou, me nā hale ʻaina kiʻekiʻe a me nā hale kūʻai like ʻole, nā pua nani a me nā punawai, e hana ana i ke kūlanakauhale holoʻokoʻa a nani. Ma ka mea holoʻokoʻa, ʻaʻole nui nā hale kiʻekiʻe. Makemake nā poʻe i nā bungalow me nā pā hale, kahi noho mālie a ʻoluʻolu hoʻi. Ma ke kapikala o kahi ʻāina kahiko, he nui nā hale hōʻikeʻike ʻo Tehran. He hanohano ka puke hoʻomanaʻo ʻo Freedom Tower a he puke nō ia i kaila. ʻO ia ka ʻīpuka i Tehran. ʻO ka hale granite hou, ka hale aliʻi kauwela o ka mōʻī Pahlavi mua, ua hoʻololi ʻia i ka "People's Palace Museum" ma hope o ka hoʻokahuli ʻia ʻana o ka moʻokūʻauhau a wehe ʻia i ka lehulehu. ʻO nā hale hōʻikeʻike kākela kākela kākela kaulana hou hou aʻe ma mua o 5,000 kapeta makamae mai ka 16th a hiki i ka 20 kenekulia i hōʻiliʻili ʻia mai nā wahi āpau o Iran. Ke mālama nei ka lumi i kahi mahana mau o 20 kekelē a me ke kaulike kaulike, ke aniani a me ka hinuhinu o ke kala o nā ʻōpala kapena. ʻO ka moena kahiko loa he moʻolelo kona o 450 mau makahiki. Ma Tehran, aia kekahi mau hale hoʻoilina moʻomeheu moʻomeheu, Lalle Park a me ka "Bazaar" nui loa (mākeke) ma ke kapitala, nā mea āpau e hōʻike ana i nā tausani mau makahiki o ka moʻomeheu Peresia hanohano. ʻOi aku ka nani a me ka hanohano o ka Khomeini Mausoleum hou kūkulu. Ma ke ʻano he kapikala o kahi ʻāina Islam, ʻoi aku ma mua o hoʻokahi kaukani mosque i Tehran. I kēlā me kēia manawa ke loaʻa ka manawa pule, pane nā leo o nā mosque ʻē aʻe i kekahi i kekahi. |