Eýran Yslam Respublikasynyň doly ady Eýranyň meýdany 1,645 million inedördül kilometre barabardyr. Günorta-Günbatar Aziýada ýerleşip, demirgazykda Ermenistan, Azerbaýjan, Türkmenistan, günbatarda Türkiýe we Yrak, gündogarda Päkistan we Owganystan, günortada Pars aýlagy we Oman aýlagy bilen serhetleşýär. Bu platon ýurt, beýiklik adatça 900-1500 metr aralygyndadyr. Demirgazykda Erbz daglary bar, Demawande depesi bolsa Yrakdaky iň beýik depe bolan deňiz derejesinden 5670 metr beýiklikde. Günbatarda we günorta-günbatarda Zagros daglary, gündogarda gurak basseýnler bolup, köp çöl emele getirýär. Demirgazykda Hazar deňziniň kenarýaka sebitleri, günortada Pars aýlagy we Oman aýlagy suw joşmalarydyr. Esasy derýalar Kalurun we Sefiddir. Hazar deňzi dünýädäki iň uly duzly köl, günorta kenary bolsa Eýrana degişlidir. Eýranyň gündogar we içerki sebitleri gurak we az ýagyşly, sowukda we yssyda uly üýtgeşmeler bilen kontinental subtropiki otlara we çöl howalaryna degişlidir. Günbatar daglyk ýerler esasan Ortaýer deňziniň howasyna degişlidir. Hazar deňziniň kenary ýumşak we çygly, ortaça ýyllyk ýagyş 1000 mm-den gowrak. Merkezi platoda ýyllyk ortaça ýagyş 100 mm-den pesdir.

27urt 27 welaýata, 195 okrug, 500 etrap we 1581 şäherçä bölünýär.

Eýran dört-bäş müň ýyllyk taryhy bolan gadymy siwilizasiýa. Taryhda Pars diýilýär. Recordedazga alnan taryh we medeniýet biziň eramyzdan öň 2700-nji ýylda başlapdy. Hytaýyň Han taryhy dynç alyş diýilýär. Hindi-Europeanewropaly asly eýranlylar miladydan öňki 2000-nji ýyldan soň ýüze çykypdyr. Miladydan öňki 6-njy asyrda gadymy Pars imperiýasynyň Ahemeniler neberesi diýseň gülläp ösüpdir. Dinastiýanyň üçünji şasy Darius I-iň (beöň 521-485-nji ýyllar) döwründe imperiýanyň çäkleri gündogarda Amu Darýanyň we Indusyň kenarlaryndan, günbatarda Niliň orta we aşaky akymlaryndan, demirgazykda Gara deňizden we Hazar deňzinden we günortada Pars aýlagyndan uzalyp gidýär. Miladydan öňki 330-njy ýylda gadymy Pars imperiýasy Makedoniýa-Aleksandr tarapyndan ýok edilipdir. Soňra galan, Sasanidler dinastiýasy döredildi. Biziň eramyzyň VII-XVIII asyrlarynda araplar, türkler we mongollar yzygiderli çozupdyrlar. XVIII asyryň ahyrynda Kaijia neberesi döredildi. XIX asyryň başynda Angliýanyň we Russiýanyň ýarym koloniýasyna öwrüldi. Pahlawi neberesi 1925-nji ýylda döredildi. 193urt 1935-nji ýylda Eýran adyny aldy. Eýran Yslam Respublikasy 1978-nji ýylda döredildi.

Döwlet baýdagy: gönüburçly, uzynlygyň inine bolan gatnaşygy takmynan 7: 4. Topokardan aşak, ýaşyl, ak we gyzyl üç sany parallel gorizontal zolakdan durýar. Ak gorizontal çyzygyň ortasynda gyzyl Eýranyň milli nyşan nagşy nagyşlanýar. Ak, ýaşyl we gyzyl çatryklarda "Allah beýik" arap dilinde, ýokarky we aşaky taraplarda 11 söz, jemi 22 söz. Bu, Yslam Rewolýusiýasynyň oryeňiş gününi hatyralamak üçin - 1979-njy ýylyň 11-nji fewraly, Yslam gün senenamasy 22-nji noýabr. Baýdakdaky ýaşyl oba hojalygyny, durmuşy we umydy aňladýar, ak mukaddesligi we arassalygy, gyzyl bolsa Eýranyň mineral baýlyklara baýdygyny görkezýär.

Eýranyň umumy ilaty 70,49 million (Eýranyň 2006-njy ýylyň noýabr aýynda geçirilen altynjy milli ilat ýazuwynyň netijeleri). Has köp ilatly welaýatlar Tähran, Isfahan, Fars we Gündogar Azerbaýjan. Milli ilatyň 51% -i parslar, 24% -i azerbaýjanlylar, 7% -i kürtler, 7% -i kürtler, galanlary araplar we türkmenler ýaly etnik azlyklardyr. Resmi dil pars dilidir. Yslam döwlet dinidir, ýaşaýjylaryň 98,8% -i yslama ynanýar, şolaryň 91% -i şaýy we 7,8% -i sünni mezhebine degişlidir.

Eýran nebit we tebigy gaz baýlyklaryna örän baý. Barlanan nebit gorlary 133,25 milliard barrele barabar bolup, dünýäde ikinji ýerde durýar. Barlanylan tebigy gaz gorlary 27,51 trillion kub metr bolup, dünýädäki umumy ätiýaçlyklaryň 15,6% -ini emele getirýär, Russiýadan soň ikinji ýerde we dünýäde ikinji ýerde durýar. Nebit Eýranyň ykdysadyýetiniň esasy ganydyr. Nebit girdejisi ähli walýuta girdejileriniň 85% -den gowragyny emele getirýär. Eýran, OPEK agzalarynyň arasynda nebit eksporty boýunça ikinji ýerde durýar.

Tokaý, 12,7 million gektar meýdany tutýan Eýranyň nebitden soň ikinji orunda durýar. Eýran suw önümlerine baý we ikiýar dünýä belli. Eýran miwelere we guradylan miwelere baý. Pisse, alma, üzüm, hurma we ş.m. içerde we daşary ýurtlarda satylýar. 2001-nji ýylda eýran pisseleriniň umumy önümi 170 000 tonna, eksport mukdary takmynan 93,000 tonna, walýuta 288 million dollar gazandy. Pisse iň köp eksport ediji. 5000 ýyldan gowrak taryhy bolan pars haly dokamak bütin dünýäde meşhurdyr we ajaýyp ussatlygy, owadan nagyşlary we sazlaşykly reňk gabat gelmegi köp sanly sowatlylygy ýitirdi. Häzirki wagtda pars halylary Eýranyň dünýä belli däp bolan köpçülikleýin eksport önümlerine öwrüldi. Beýleki pudaklarda dokma, azyk, gurluşyk materiallary, haly, kagyz öndürmek, elektrik energiýasy, himiýa, awtoulag, metallurgiýa, polat we maşyn önümçiligi bar. Oba hojalygy birneme yza galýar we mehanizasiýa derejesi pes.

Eýran meşhur gadymy siwilizasiýalaryň biridir. Müňlerçe ýyl bäri ajaýyp we ajaýyp medeniýet döredildi. XI asyrda beýik lukman alymy Awisenna tarapyndan ýazylan "Lukmançylyk kodeksi" Aziýa we Europeanewropa ýurtlarynyň lukmançylyk ösüşine möhüm täsir etdi. Eýranlylar dünýäde ilkinji astronomiki obserwatoriýany gurup, häzirki döwrüň umumy sagadyna meňzeýän sundial disk oýlap tapdylar. Şahyr Ferdosiniň "Patyşalar kitaby" we Sadiniň "Gül bagy" epiki goşgusy diňe bir pars edebiýatynyň hazynasy bolman, eýsem dünýä edebiýat dünýäsiniň hazynasydyr.

Tähran: 5000 ýyl mundan ozal Eýran ajaýyp gadymy siwilizasiýany döretdi. Şeýle-de bolsa, Tähran 200 ýyl töweregi wagt bäri paýtagt hökmünde ösdi. Şonuň üçin adamlar Tährany gadymy ýurduň täze paýtagty diýip atlandyrýarlar. "Tähran" sözi gadymy pars dilinde "dagyň eteginde" manysyny berýär. IX asyrda henizem feniks agaçlarynyň bagynda gizlenen kiçijik bir oba bolupdyr. XIII asyrda gülläp ösüpdir. 1788-nji ýyla çenli Eýranyň Kaiga neberesi ony paýtagt edipdir. 1960-njy ýyllardan soň, Eýranyň nebit baýlygynyň çalt köpelmegi sebäpli bu şäher görlüp-eşidilmedik ösüş gazandy we uly göwrümli metropol boldy. Häzirki wagtda bu diňe bir Eýranyň iň uly şäheri däl, eýsem Günbatar Aziýanyň iň uly şäheridir. 11 million ilaty bar.

Tähran Hazar deňzinden 100 km uzaklykda, kuwwatly Alborz daglary bilen bölünýär. Tutuş şäher depäniň üstünde gurulýar, demirgazyk beýik we günortasy pes. Iki sany giň we göni bulwar şäher meýdanyndan geçýär. Demirgazyk-Günorta we Gündogar-Günbatar. Günortada köp gadymy binalar bar we bu ýerdäki bazarlaryň köpüsi henizem gadymy Pars stilini saklaýar. Demirgazyk şäher ýokary derejeli restoranlary we dürli dükanlary, owadan gülleri we suw çüwdürimleri bilen häzirki şäheri, tutuş şäheri täze we owadan edýär. Umuman aýdanyňda, köp gatly binalar kän däl. Adamlar asuda we rahat howlyly bungallary halaýarlar.

Gadymy ýurduň paýtagty hökmünde Tähranda köp muzeý bar. Erkinlik ýadygärlik diňi ajaýyp we stil taýdan täze, Tähranyň derwezesi. Täze granit binasy, öňki Pahlawi patyşasynyň tomus köşgi, nebereler agdarylandan soň "Halk köşgi muzeýine" üýtgedilip, hemmeler üçin açykdy. Täze meşhur gala görnüşli haly muzeýinde XVI-XX asyrda Eýranyň dürli künjeklerinden ýygnan 5000-den gowrak gymmat bahaly haly bar. Otagda yzygiderli 20 dereje temperaturany we deňagramly çyglylygy saklaýandygy sebäpli, haly nusgalarynyň reňki hemişe açyk we ajaýyp bolýar. Iň gadymy halynyň 450 ýyllyk taryhy bar. Tähranda medeni miras muzeýleri, Lalle seýilgähi we paýtagtdaky iň uly "Bazar" (bazar) bar, bularyň hemmesi müňlerçe ýyllyk ajaýyp pars medeniýetini görkezýär. Täze gurlan Homeini mawzoleýi has ajaýyp we ajaýyp. Yslam ýurdunyň paýtagty hökmünde Tähranda müňden gowrak metjit bar. Her gezek namaz okalýan wagty dürli metjitleriň sesleri biri-birine jogap berýär we dabaraly we dabaraly bolýar.