Italiýanyň meýdany 301,318 inedördül kilometre barabardyr. Apennine ýarym adasy, Sisiliýa, Sardiniýa we beýleki adalary goşmak bilen günorta Europeewropada ýerleşýär. Demirgazykda päsgelçilik hökmünde Fransiýa, Şweýsariýa, Awstriýa we Sloweniýa bilen Alp daglary bilen serhetleşýär we gündogarda, günbatarda we günortada Ortaýer deňzi, Adriatik deňzi, Ion deňzi we Tirren deňzi bilen ýüzbe-ýüz bolýar. Kenar ýakasynyň uzynlygy 7,200 kilometrden gowrak. Tutuş meýdanyň bäşden dört bölegi daglyk ýerlerdir. Alp daglary we Apenninler bar. Italiýa bilen Fransiýanyň araçägindäki Mont Blan deňiz derejesinden 4810 metr beýiklikde, Europeewropada ikinji orunda durýar; bu çäkde meşhur Wesuwiýa dagy we Europeewropa-Etna dagynda iň uly wulkan bar. Iň uly derýa Po derýasydyr. Uly köllere Garda köli we Maggiore köli girýär. Köp sebitlerde subtropiki Ortaýer deňzi howasy bar.

20urt 20 administratiw sebite, jemi 103 welaýata we 8088 şäher (şäher) bölünýär. 20 administratiw sebit: Pýemont, Walle d'Aosta, Lombardy, Trentino Alto Adige, Weneto, Friuli-Wenesiýa Juliýa, Liguriýa, Emiliýa-Romagna, Torto Scana, Umbria, Lazio, Marche, Abruzi, Molise, Campania, Puglia, Basilicata, Calabria, Sisiliýa, Sardiniýa.

Miladydan öňki 2000-nji ýyldan 1000-nji ýyla çenli Hindi-Europeanewropa halklary üznüksiz hereket edipdirler. Miladydan öňki 27-776-njy ýyllar Rim imperiýasy bolupdyr. XI asyrda normanlar Italiýanyň günortasyna çozup, bir patyşalyk gurupdyrlar. XII-XIII asyrlarda köp patyşalyklara, häkimliklere, awtonom şäherlere we kiçi feodal sebitlere bölündi. XVI asyrdan Italiýa yzygiderli Fransiýa, Ispaniýa we Awstriýa tarapyndan basylyp alyndy. Italiýa Patyşalygy 1861-nji ýylyň martynda döredildi. 1870-nji ýylyň sentýabr aýynda patyşalygyň goşuny Rimi basyp aldy we ahyrsoňy birleşdi. 1914-nji ýylda Birinji Jahan Urşy başlanda, Italiýa ilki bitarapdy, soňra Germaniýa we Awstriýa garşy söweş yglan edip, ýeňiş gazanmak üçin Angliýanyň, Fransiýanyň we Russiýanyň tarapynda durdy. 1922-nji ýylyň 31-nji oktýabrynda Mussolini täze hökümet gurup, faşistik dolandyryşy durmuşa geçirip başlady. 1939-njy ýylda Ikinji jahan urşy başlanda, Italiýa ilki bitarapdy we Germaniýa Fransiýada ýeňiş gazandy. 1940-njy ýylyň iýunynda Germaniýa goşuldy we Angliýa we Fransiýa garşy söweş yglan etdi. Mussolini 1943-nji ýylyň iýulynda agdaryldy. Şol ýylyň 3-nji sentýabrynda Bardolionyň patyşa tarapyndan bellenen kabineti soýuzdaşlar bilen ýaraşyk şertnamasyna gol çekdi, Italiýa şertsiz boýun egdi we oktýabr aýynda Germaniýa garşy söweş yglan etdi. Monarhiýany resmi taýdan ýatyrmak we Italiýa Respublikasyny döretmek üçin 1946-njy ýylyň iýun aýynda referendum geçirildi.

Milli baýdak: Uzynlygy 3: 2 bolan ini bilen gönüburçly. Baýdagyň üstü, çepden saga ýaşyl, ak we gyzyl reňkli birleşdirilen üç sany parallel we deň dik gönüburçlukdan durýar. Asyl italýan baýdagy fransuz baýdagy bilen birmeňzeşdi we gök 1796-njy ýylda ýaşyl reňke öwrüldi. Recordsazgylara görä, 1796-njy ýylda Napoleonyň Italiýa legiony Napoleonyň özi tarapyndan döredilen ýaşyl, ak we gyzyl baýdaklary ulandy. Italiýa Respublikasy 1946-njy ýylda döredildi we ýaşyl, ak we gyzyl üç reňkli baýdak resmi taýdan respublikanyň milli baýdagy hökmünde bellendi.

Italiýanyň umumy ilaty 57,788,200 (2003-nji ýylyň ahyrynda). Residentsaşaýjylaryň 94% -i italýanlar, etnik azlyklar fransuz, latyn, rim, friuli we ş.m. Käbir sebitlerde italýan, fransuz we nemes dillerinde gürläň. Residentsaşaýjylaryň köpüsi katoliklige ynanýarlar.

Italiýa ykdysady taýdan ösen ýurt. 2006-njy ýylda jemi milli önümi 1,783.959 milliard dollar bolup, adam başyna düşýän gymmaty 30,689 ABŞ dollary bilen dünýäde ýedinji orunda durýar. Şeýle-de bolsa, beýleki günbatar ösen ýurtlar bilen deňeşdirilende, Italiýada çeşmeleriň ýetmezçiligi we senagatyň giç başlamagy ýaly kemçilikleri bar. Şeýle-de bolsa, Italiýa ykdysady syýasatlaryň öz wagtynda düzedilmegine üns berýär, gözleglere we täze tehnologiýalary ornaşdyrmaga ähmiýet berýär we ykdysady ösüşi ösdürýär. Senagat esasan gaýtadan işleýän senagat, zerur energiýa we çig mal daşary ýurt importyna bagly we senagat önümleriniň üçden birinden köpüsi eksport üçin. Participatingurduň gatnaşýan kärhanalary birneme ösdi. Italiýanyň her ýyl çig nebiti gaýtadan işlemek kuwwaty takmynan 100 million tonna bolup, “Europeanewropa nebiti gaýtadan işleýän zawod” diýlip atlandyrylýar; polat önümçiligi Europeewropada ikinji orunda durýar; plastmassa senagaty, traktor önümçiligi we energetika pudagy hem dünýäde iň öňde barýar . Kiçi we orta kärhanalar ykdysadyýetde möhüm orny eýeleýär. Jemi içerki önümiň takmynan 70% -i bu kärhanalar tarapyndan döredilýär, şonuň üçin olara "kiçi we orta kärhanalaryň şalygy" diýilýär. Daşary söwda, Italiýa ykdysadyýetiniň esasy sütünidir, daşary söwdada ýylsaýyn profisit bolup, dünýäde Japanaponiýadan we Germaniýadan soň üçünji orunda durýar. Import esasan nebit, çig mal we azyk önümidir, eksport bolsa esasan maşyn we enjamlar, himiýa önümleri, durmuş enjamlary, dokma önümleri, egin-eşik, deri aýakgap, altyn we kümüş şaý-sepler ýaly ýeňil senagat önümleri. Daşary ýurt bazary esasan Europeewropada, esasy import we eksport maksatlary EUB we ABŞ. Oba hojalygyna ekilýän ýerleriň meýdany ýurduň umumy meýdanynyň takmynan 10% -ini tutýar. Italiýa syýahatçylyk çeşmelerine, çygly howasyna, ajaýyp görnüşlere, köp sanly medeni ýadygärliklere, gowy plýaacheslara we daglara we ähli tarapa uzalyp gidýän ýollara baý. Syýahatçylyk girdejileri ýurduň defisitiniň öwezini dolmagyň möhüm çeşmesidir. Syýahatçylyk pudagynyň dolanyşygy 150 trillion lira (takmynan 71,4 milliard ABŞ dollary) bolup, jemi içerki önümiň takmynan 6 göterimini, arassa girdejisi bolsa 53 trillion lira (takmynan 25,2 milliard ABŞ dollary) bar. Esasy syýahatçylyk şäherleri Rim, Florensiýa we Wenesiýa.

Italiýanyň gadymy siwilizasiýasy barada aýdylanda, adamlar 1900-nji ýyla çenli weýran bolan gadymy Rim imperiýasy, Pompeý şäheri, dünýä belli Pisa diňi we Galkynyş zamanasynyň doglan ýeri bolan Florensiýa hakda derrew pikir ederler. , Wenesiýanyň ajaýyp suw şäheri, dünýäniň sekizinji täsinligi hökmünde tanalýan gadymy Rim Arena we ş.m.

Pompeýiň harabalyklary UNESKO tarapyndan tassyklanan Bütindünýä mirasynyň sanawlaryndan biridir. Biziň eramyzyň 79-njy ýylda gadymy Pompeý şäheri Wesuwiýus dagynyň ýarylmagyndan soň suwa çümüpdir we soňra italýan arheologlary tarapyndan gazylyp, adamlar gadymy Rim döwrüniň jemgyýetçilik durmuşyny Pompeýiň harabalyklaryndan görüp bilerler. Biziň eramyzyň 14-15-nji asyrlarynda italýan edebiýaty we sungaty görlüp-eşidilmedik derejede gülläp ösüp, Europeanewropanyň "Galkynyş" hereketiniň doglan ýerine öwrüldi. Dante, Leonardo, Mikelanjelo, Rafael, Galileo we beýleki medeni we ylmy ussatlar adamzat medeniýetini berdiler Ösüş deňsiz-taýsyz uly goşant goşdy. Häzirki döwürde gadymy Rim döwrüniň ajaýyp binalary we Galkynyş zamanasynyň suratlaryny, heýkellerini, ýadygärliklerini we medeni ýadygärliklerini tutuş Italiýada seresaplylyk bilen görmek bolýar. Italiýanyň baý medeni we çeper mirasy milli baýlykdyr we syýahatçylygy ösdürmek üçin tükeniksiz çeşme bolup durýar. Üýtgeşik geografiki ýerleşiş we howa şertleri, oňat deňiz, gury ýer we howa transport ulgamy, syýahatçylyk çeşmeleri bilen hyzmat ediş desgalary we adamlaryň durmuşynyň ähli taraplaryna aralaşýan medeni baglanyşyk her ýyl Italiýa 30-40 million daşary ýurtly syýahatçyny özüne çekýär. Şonuň üçin syýahatçylyk Italiýanyň milli ykdysadyýetiniň esasy özenine öwrüldi.

Rim: Italiýanyň paýtagty Rim şöhratly taryhy bolan gadymy Europeanewropa siwilizasiýasydyr. 7 depäniň üstünde gurlan we uzyn taryhy bolany üçin "Sevenedi depe" diýilýär. "Şäher" we "Baky şäher". Rim Apennine ýarym adasynyň ortasyndaky Tiber derýasynyň boýunda, umumy meýdany 1507,6 inedördül kilometre barabardyr, şäher meýdany 208 inedördül kilometre barabardyr. Rim şäheri häzirki wagtda takmynan 2,64 million ilaty bolan 55 ýaşaýyş jaýyndan durýar. Rimiň takmynan 2800 ýyllyk taryhynda, biziň eramyzdan öňki 8-nji asyrdan 476-njy ýyla çenli Gündogar we Günbatar Rimiň şöhratly döwri başdan geçirildi. 1870-nji ýylda Italiýa Patyşalygynyň goşuny Rimi basyp aldy we Italiýanyň birleşmeginiň sebäbi tamamlandy. 1871-nji ýylda Italiýanyň paýtagty Florensiýadan Rime gaýdyp geldi.

Rim dünýäniň iň uly "açyk asmanyň taryhy muzeýi" hökmünde garşylanýar. Rimde gadymy Rim amfiteatry bar, ol biziň eramyzyň birinji asyrynda gurlan dünýäniň sekiz esasy gyzyklanma ýerleriniň biri bolan Kolosseý diýlip hem atlandyrylýar. Bu ýumurtga binasy takmynan 20,000 inedördül metr meýdany we aýlawy 527 metr bolup, gadymy Rim imperiýasynyň nyşanydyr. Giň Imperial şaýolunyň iki gapdalynda Senat, ybadathana, Wirgin mukaddesligi we Panteon ýaly belli ybadathanalar bar. Bu açyk meýdanyň meýdançasynyň demirgazygynda imperator Seweronyň Pars ekspedisiýasynyň gazananlaryny ýazýan dabaraly arka, günortada bolsa Iýerusalimiň gündogar ekspedisiýasynda imperatoryň ýeňşini ýazýan Tidunyň Triumphal arkasy ýerleşýär. Rimdäki iň uly dabaraly arç, Beýik Konstantin Neronyň zalymynyň üstünden gurdy. Imperial şaýolunyň gündogar tarapynda ýerleşýän Traiano bazary gadymy Rimiň söwda merkezidir. Bazaryň gapdalynda 40 metr beýiklikdäki ýeňiş sütüni, beýik Traýanonyň Dunaý derýasyna ekspedisiýasynyň hekaýasyny şekillendirýän spiral relýefler bar. Gadymy şäheriň merkezindäki Piazza Wenesiýanyň uzynlygy 130 metr we ini 75 metr, bu şäheriň birnäçe esasy köçeleriniň duşuşýan ýeri. Meýdanyň çep tarapynda Wenesiýa köşgi, gadymy Galkynyş binasy, sag tarapynda Wenesiýa köşgüne meňzeş görnüşde Wenesiýa ätiýaçlandyryş kompaniýasynyň binasy ýerleşýär. Mundan başga-da, ajaýyp Adalat köşgi, ajaýyp Piazza Navona we Sankt-Peterburgyň Bazilika Galkynyş zamanasynyň çeperçilik stilini özünde jemleýär. Rimde Galkynyş zamanasynyň sungat hazynalarynyň ýygyndylaryny öz içine alýan ýüzlerçe muzeý bar.

Rim şäherinde köp suw çüwdürimi bar. Iň meşhur Trewi çüwdürimi biziň eramyzyň 1762-nji ýylda guruldy. Çeşmäniň merkezindäki Poseýdon heýkelinde iki sany deňiz heýkeli asuda ummany we bulaşyk ummany görkezýär, dört taňry heýkeli bolsa ýaz, tomus, güýz we gyşyň dört möwsümini görkezýär.

Turin: Italiýada üçünji uly şäher, esasy senagat merkezlerinden biri we Pýemontyň paýtagty. Po derýasynyň ýokarky jülgesinde, deňiz derejesinden 243 metr beýiklikde ýerleşýär. Ilaty takmynan 1,035 million.

Rim imperiýasy döwründe harby möhüm ýer hökmünde gurlupdyr. Orta asyrlarda Galkynyş döwründe özbaşdak şäher döwleti bolupdyr. 1720-nji ýylda Sardiniýa Patyşalygynyň paýtagtydy. Napoleon söweşlerinde Fransiýa tarapyndan basylyp alyndy. 1861-1865-nji ýyllar aralygynda Italiýa Patyşalygynyň paýtagtydy. XIX asyryň ahyrynda demirgazyk-günbatarda möhüm ýeňil senagat merkezi boldy. Ikinji jahan urşundan soň bu pudak çalt ösdi, esasanam awtoulag önümçiligi. Indi ol ýurduň iň uly senagat merkezleriniň biri, köp sanly häzirki zaman kärhanalarydyr we “Fiat Automobile” -yň önümçiligi ýurtda birinji ýerde durýar. Alp daglarynda arzan gidroenergetika esasynda hereketlendirijiler, maşyn gurallary, elektronika, elektrik enjamlary, himiýa, podşipnikler, uçarlar, takyk gurallar, metrler we ok-däriler ýaly tehnologiýalary köp talap edýän pudaklary ösdürmäge üns beriň. Ikinji jahan urşy döwründe Italiýa we Germaniýa üçin möhüm ýarag öndürýän merkezdi. Elektrik polat öndürmek pudagy birneme ösdi. Şokolad we dürli çakyrlar bilen meşhurdyr. Ösen ulag.

Turin Mont Blanka (Fransiýa bilen Italiýanyň araçägi) we Uly Sankt Bernard tuneline (Italiýa bilen Şweýsariýanyň araçägi) barýan transport merkezidir. Majorurduň esasy şäherlerini, şeýle hem Fransiýanyň Lion, Nitsa we Monakony birleşdirýän demir ýollar we ýollar bar. Halkara howa menzilleri we dikuçarlar bar.

Turin gadymy medeni we çeper şäherdir. Şäherde köp meýdançalar, Galkynyş sungatynyň ýygyndylary we binagärlik ýadygärlikleri bar. San Jowanni Battista buthanasy, Waldensian buthanasy we kaşaň köşkler bar. Po derýasynyň çep kenarynda köp seýilgäh bar. Taryh we sungat muzeýleri bilen. Şeýle hem, 1405-nji ýylda döredilen Turin uniwersiteti, birnäçe ylym we in engineeringenerçilik uniwersiteti, Milli Jozef Verdi aýdym-saz konserwatoriýasy we Döwrebap tehnologiýa gözleg we tejribe merkezi bar.

Milan: Italiýanyň ikinji uly şäheri, Lombardiýanyň paýtagty. Po düzlüginiň demirgazyk-günbatarynda we Alp daglarynyň günorta aýagynda ýerleşýär. Miladydan öňki dördünji asyrda gurlupdyr. Beöň 395-nji ýylda Günbatar Rim imperiýasynyň paýtagty bolupdyr. Şäher 1158 we 1162-nji ýyllarda Mukaddes Rim imperiýasy bilen bolan iki söweşde tas weýran boldy. 1796-njy ýylda Napoleon tarapyndan basylyp alnan we indiki ýyl Milan Respublikasynyň paýtagty hökmünde guruldy. 1859-njy ýylda Italiýa Patyşalygyna goşuldy. Largesturduň iň uly senagat, söwda we maliýe merkezi. Awtoulaglar, uçarlar, motosikller, elektrik enjamlary, demir ýol enjamlary, metal öndürmek, dokma önümleri, egin-eşik, himiýa we azyk ýaly pudaklar bar. Demir ýol we awtoulag ýollary. Ticino we Adda derýalary, kanalyň goşundylary bar. Milan sobory Europeewropadaky iň uly got mermer binalaryndan biridir we 1386-njy ýylda guruldy. Şeýle hem meşhur Brera şekillendiriş köşgi, La Skala teatry we muzeýi bar.