Çad respublikasynyň doly ady Çadyň umumy meýdany 1,284 million inedördül kilometre barabardyr. Afrikanyň demirgazyk-merkezi böleginde, Sahara çölüniň günorta çetinde ýerleşip, deňiz kenaryndaky ýurt. Demirgazykda Liwiýa, günortada Merkezi Afrika we Kamerun, günbatarda Niger we Nigeriýa, gündogarda Sudan bilen serhetleşýär. Relativelyer birneme tekiz, ortaça beýikligi 300-500 metre deňdir. Diňe demirgazyk, gündogar we günorta serhet ýakalary platos we daglardyr. Demirgazyk bölegi Sahara çölüne ýa-da ýarym çöle degişlidir, ýurduň umumy meýdanynyň üçden bir bölegini tutýar; gündogar bölegi platon sebiti; merkezi we günbatar bölekleri giň düzlük düzlükler; demirgazyk-günbatar Tibes asyl ortaça beýikligini 2000 metr ýokarlandyrýar. Kuxi dagy deňiz derejesinden 3,415 metr beýiklikde we ýurtda we Merkezi Afrikada iň beýik belentlikdir. Esasy derýalar Şali derýasy, Logong derýasy we ş.m. Çad köli Merkezi Afrikanyň iň uly içerki süýji suw köli bolup, möwsümiň üýtgemegi bilen suwuň derejesi 1-25000 inedördül kilometre çenli. Demirgazykda tropiki çöl howasy, günortada tropiki sähra howasy bar.

Çadyň umumy ilaty 10,1 million (2006-njy ýylda London ykdysady çärýegine görä). Theurt boýunça 256-dan gowrak iri we kiçi taýpa bar. Demirgazykda, merkezi we gündogarda ýaşaýanlar esasan araplardan bolan Berber, Tubu, Wadai, Bagirmi we ş.m. bolup, ýurduň ilatynyň 45% -ini tutýar; günortada we günorta-günbatarda ýaşaýanlar esasan Sara; , Masa, Kotoko, Mongdang we ş.m. ýurduň ilatynyň 55% -ini tutýar. Günortada ýaşaýanlar sudan dilinde Sara, demirgazykda bolsa Çadianlaşdyrylan arap dilini ulanýarlar. Fransuz we Arap dilleriniň ikisi hem resmi dillerdir. Residentsaşaýjylaryň 44% -i yslama, 33% -i hristian dinine, 23% -i bolsa dine ynanýar.

Çadyň ýerli dolandyryş bölümleri dört derejä bölünýär: etrap, welaýat, şäher we oba. 28urt 28 welaýata, 107 ştata, 470 etrap we 44 adaty sebite bölünýär. Paýtagt N’jamena garaşsyz dolandyryş bölümine degişlidir.

Çadyň uzyn taryhy bar we irki "Sao medeniýeti" Afrika medeniýetiniň hazynasynyň möhüm bölegi bolupdyr. Miladydan öňki 500-nji ýylda Çad kölüniň günorta sebiti ýaşaýardy. Käbir musulman patyşalyklary beöň 9-10-njy asyrlarda yzygiderli gurlupdyr we Ganem-Bornu şalygy esasy musulman soltanlygy bolupdyr. XVI asyrdan soň Bagirmi we Wadai patyşalyklary bilen bäsleşýän ýalydy we şondan bäri üç milletli melge bar. 1883-1893-nji ýyllar aralygynda ähli patyşalyklar Sudanyň Baç-Zubair tarapyndan basylyp alyndy. XIX asyryň ahyrynda, fransuz kolonistleri 1902-nji ýylda tutuş territoriýany basyp alyp başladylar. 1910-njy ýylda Fransiýanyň Ekwatorial Afrikasynyň welaýaty hökmünde klassifisirlenip, 1958-nji ýylda "Fransuz Bileleşiginiň" çäginde özbaşdak respublikan hökmünde yglan edildi. 1960-njy ýylyň 11-nji awgustynda garaşsyzlyk gazandy we Çad Respublikasyny döretdi.

Milli baýdak: Uzynlygy 3: 2 bolan ini bilen gönüburçly. Baýdagyň üstü üç sany paralel we deň dik gönüburçlukdan durýar. Çepden saga gök, sary we gyzyl. Mawy gök asmany, umydy we ýaşaýşy, şeýle hem ýurduň günortasyny, sary günüň we ýurduň demirgazygyny, gyzyl bolsa ösüşi, agzybirligi we watana wepalylyk ruhuny alamatlandyrýar;

Çad oba hojalygy we maldarçylyk ýurdy we dünýäde iň ösen ýurtlaryň biridir. 2005-nji ýyldaky esasy ykdysady görkezijiler şulardan ybarat: adam başyna düşýän jemi içerki önüm 5,47 milliard ABŞ dollary, adam başyna düşýän jemi içerki önüm 601 ABŞ dollary we ykdysady ösüş depgini 5,9 göterim. Çad ösüp barýan nebit ýurdy. Nebit gözlegleri 1970-nji ýyllarda başlandy we soňky döwürde çalt ösdi. Ilkinji gözleg guýusy 1974-nji ýylda burawlandy, ilkinji nebit şol ýylda açyldy we nebit çykarylyşy 2003-nji ýylda başlandy.

Çaddaky esasy syýahatçylyk ýerleri 5000 töweregi ilaty bolan owadan oazis şäheri bolan N'Djamena, Mondu, 5000 ýyldan gowrak taryhy bolan ajaýyp gaýalar. , Murallardan doly gowaklary hemme ýerde görmek bolýar. Mundan başga-da, Faýa, Çad köli bar - iň özüne çekiji ýeri, tebigy haýwanlaryň ýaşaýan ýeri. Kölde ýüzýän adalarda suw we ýerüsti haýwanlar ýaşaýar. Kölde balyk köp. 130 görnüş.

Esasy şäherler

Djamena: N'Djamena 1973-nji ýylyň 5-nji sentýabrynda Fort-Lamy ady bilen tanalýan Çadyň paýtagty we iň uly şäheridir. Gün häzirki adyna üýtgedi. Ilaty 721,000 (2005-nji ýylda çak edilýär). Iň ýokary temperatura 44 ℃ (aprel), iň pes temperatura 14 ℃ (dekabr). Günbatar serhetde Logong bilen Şaliniň goşulyşmagynyň demirgazyk-gündogar tarapynda ýerleşýär. Meýdany 15 inedördül kilometr. Ilaty takmynan 510,000. Tropiki otluk howasy, ýanwar aýynda ortaça temperatura 23,9 ℃, iýul aýynda ortaça temperatura 27,8 is. Annualyllyk ortaça ýagyş 744 mm. Taryhy taýdan, Sahara çölüniň günorta çetinde ýerleşýän kerwenler üçin möhüm söwda nokady. Fransiýa bu ýerde 1900-nji ýylda harby bazany gurup, oňa Fort Lamy diýip at berdi. 1920-nji ýyldan bäri kolonial paýtagt boldy. Çad 1960-njy ýylda garaşsyzlykdan soň paýtagt boldy. 1973-nji ýylda üýtgedildi.

N’jamena ýurduň iň uly senagat merkezi we transport merkezidir. Inurtda täze gurlan senagat kärhanalarynyň köpüsi iri nebit çykarmak, un, dokma we et gaýtadan işlemek, şeýle hem şeker öndürmek, aýakgap ýasamak we welosiped ýygnamak ýaly kiçi we orta kärhanalary jemleýär. 'Urduň iň uly N'Djamena elektrik bekedi bar. Magistral ýollar ýurduň esasy şäherlerini we Nigeriýa ýaly goňşy ýurtlary birleşdirýär. Largesturduň iň uly derýa transport terminaly we ýeke-täk halkara howa menzili. Şäheriň merkezi, köplenç Europeanewropa görnüşindäki binalar, günbatarlylar üçin ýaşaýyş ýerleri we kaşaň myhmanhanalar we willalar bilen yzygiderli köçe düzülişi ýaly hökümet edaralarynyň ýerleşýän ýeri. Gündogar etrap medeni we bilim etraby bolup, Çad uniwersiteti we dürli tehniki mekdepler, muzeýler, stadionlar we hassahanalar bar. Demirgazyk etrap iň uly meýdany eýeleýär we ýerli ilatly ýer we söwda sebitidir. Demirgazyk-günbatar uly gyrgynçylyk we sowuk ammar zawodlary, nebit ammarlary we ş.m. zawod meýdanydyr.

Gyzykly bir hakykat - Çadyň dürli etnik toparlarynyň ýaşaýjylarynyň obalary demirgazykdan günorta birneme tapawutlanýar. Demirgazyk taýpalarynyň köpüsi çarwa ýa-da ýarym çarwa bolup, obalar kiçi. Günorta düzlüklerde obalar demirgazykdakylardan has uly, ýöne binalar gaty ýönekeý. Çaddaky ähli etnik toparlaryň ýaşaýjylarynyň eşikleri meňzeşdir. Adatça erkekler gaty balakly we ýeňsiz eşikli eşik geýýärler. Aýallaryň umumy eşikleri örtükler we şallar. Adatça dürli şaý-sepler geýýärler. Gulakhalkalar, eller we topuklar iň köp ýaýran bezegdir. Käbir etnik toparlaryň aýallary sag burnunda kiçijik deşik geýýärler we burun nagyşlaryny geýýärler. Çadiýalylaryň esasy iýmitlerine ak un önümleri, mekgejöwen, mekgejöwen, noýba we ş.m. Esasy däl iýmitlere sygyr we goýun, balyk we dürli gök önümler girýär.