Chad, oo ah magaca buuxa ee Jamhuuriyadda Chad, wuxuu leeyahay baaxad guud oo dhul ah 1.284 milyan oo kilomitir oo laba jibbaaran. Waxay ku taal waqooyiga-bartamaha Afrika, cirifka koonfureed ee Saxaraha Saxaraha, waa waddan aan bad lahayn. Waxay xuduud la leedahay Liibiya dhanka woqooyi, Bartamaha Afrika iyo Cameroon dhanka koonfureed, Niger iyo Nigeria dhanka galbeed, iyo Suudaan dhanka bari. Dhulku wuu siman yahay, celcelis ahaanna waa 300-500 mitir, aagga woqooyi, bariga iyo koonfurta oo keliya xudduud waa plateaus iyo buuro. Qaybta woqooyi waxay ka tirsan tahay Saxaraha lamadegaanka ama lamadegaanka, oo lagu xisaabiyo saddex-meelood meel wadarta guud ee waddanka; qaybta bari waa aag dherer ah; qaybaha dhexe iyo galbeedka waa dhul ballaadhan oo ballaadhan; woqooyi-galbeed Tibes waxay kordhisaa celceliska celceliska asalka ah ee mitirka 2000. Buurta Kuxi waxay 3,415 mitir ka sarreysaa heerka badda waana meesha ugu sareysa dalka iyo Bartamaha Afrika. Webiyada ugu waaweyn waa wabiga Shali, Logong River iyo wixii la mid ah. Harada Chad waa harada ugu weyn ee biyo-macaan ee badhtamaha Afrika.Maadaama heerka biyuhu isbeddelo xilliyada, bedkiisu wuxuu u dhexeeyaa 1 iyo 25,000 kiiloomitir oo isku wareeg ah Woqooyiga waxay leedahay cimilo kulayl cimilo leh, koofurta-na waxay leedahay cimilo kulaylaha cimilada kulul.

Tirada guud ee dadka reer Chad waa 10.1 milyan (sida lagu qiyaasay Quarter Dhaqaalaha London 2006). In ka badan 256 qabiilooyin waaweyn iyo kuwo yaryar oo dalka oo dhan ah. Dadka degan waqooyiga, bartamaha iyo bariga badiyaa waa Berber, Tubu, Vadai, Bagirmi, iwm oo asal ahaan ka soo jeeda carabta, taas oo ka dhigan qiyaastii 45% dadka wadanka; dadka degan koonfurta iyo koonfur galbeed badanaa Sara , Masa, Kotoco, Mongdang, iwm, waxay gaarayaan ilaa 55% dadka wadanka ku nool. Dadka deggan koofurta waxay isticmaalaan luuqada Suudaan ee Sara, waqooyiga, waxay isticmaalaan Carabi Carabi ah. Faransiiska iyo Carabiga labaduba waa afaf rasmi ah. 44% dadka degan waxay aaminsan yihiin diinta Islaamka, 33% waxay aaminsan yihiin diinta kiristaanka, 23%% waxay aaminsan yihiin diinta aasaasiga ah.

Qeybaha maamulka maxaliga ah ee Chad waxaa loo qeybiyay afar heer: degmo, gobol, magaalo iyo tuulo. Waddanku wuxuu u qaybsan yahay 28 gobol, 107 gobol, 470 degmo, iyo 44 dhul dhaqameedyo ah. Caasimadda, N’Djamena, waxaa iska leh unug maamul oo madax bannaan.

Chad waxay leedahay taariikh dheer, horaantiina "Sao Culture" waxay ahayd qayb muhiim ah oo ka mid ah guriga hantida ee dhaqanka Afrika. 500 BC, gobolka koonfureed ee harada Chad ayaa la degay. Boqortooyooyinkii Muslimiinta qaarkood waxaa si isdaba joog ah loo aasaasay qarniyadii 9aad ilaa 10aad ee miilaadiga, Boqortooyada Ganem-Bornu waxay ahayd saldanadda ugu weyn ee Muslimiinta. Ka dib qarnigii 16aad, boqortooyooyinkii Bagirmi iyo Vadai waxay u muuqdeen inay la dagaallamayaan, waxaana jiray isweydaarsi saddex waddan ah tan iyo markaas. Laga soo bilaabo 1883-1893, boqortooyooyinkii oo dhan waxaa qabsaday Suudaan Bach-Zubair. Dhamaadkii qarnigii 19aad, gumeystayaashii Faransiiska waxay bilaabeen inay duulaan ku qaadaan oo ay qabsadaan dhulka oo dhan sanadkii 1902. Waxaa loo aqoonsaday inay tahay gobol ka tirsan Faransiiska Equatorial Africa 1910, waxaana lagu dhawaaqay inay tahay jamhuuriyad iskeed u maamusha “French Community” sanadkii 1958. Waxay xornimadeeda qaadatay August 11, 1960 waxayna aasaastay Jamhuuriyadda Chad.

Calanka qaranka: Waa afargeesle leh cabbir dherer ahaan iyo ballaciisu yahay 3: 2. Dusha sare ee calanku wuxuu ka kooban yahay saddexagal afar geesood oo is barbar socda oo siman. Bidix ilaa midig, waa buluug, jaalle, iyo casaan. Buluug wuxuu astaan ​​u yahay cirka buluugga ah, rajada iyo nolosha, wuxuuna kaloo metelaa koonfurta dalka; huruuduna wuxuu astaan ​​u yahay qorraxda iyo woqooyiga dalka; casaanku wuxuu astaan ​​u yahay horumarka, midnimada iyo ruuxda u hibeynta dalka hooyo.

Chad waa waddan beeraley iyo xanaanada xoolaha ah waana mid ka mid ah dalalka ugu horumarsan adduunka. Tirakoobka dhaqaalaha ee ugu weyn sanadkii 2005 waa sida soo socota: GDP qofkiiba waa 5.47 bilyan oo doolarka Mareykanka ah, qofkiiba GDP waa 601 US dollars, iyo kororka dhaqaalaha waa 5.9%. Jaad waa dal soo koraya oo shidaal ka soo baxaya. Sahaminta batroolka waxay soo bilaabatay 1970-yadii waxayna si dhakhso leh u horumartay dhowaan. Ceelkii ugu horreeyay ee sahaminta waxaa la qoday 1974, saliiddii ugu horreysay ee la helo waxaa la sameeyay isla sannadkaas, waxsoosaarka saliidduna wuxuu bilaabmay 2003.

Soojiidashada dalxiis ee ugu muhiimsan Chad waa N'Djamena, Mondu, Fada-magaalo qurux yar oo oasis ah oo ay ku nool yihiin 5,000 oo qof, bilic qurux badan oo magaalo ah, iyo dhagaxyo la yaab leh oo taariikh leh in ka badan 5,000 sano. , Godad ay ka buuxaan muraayadaha ayaa sidoo kale meel walba lagu arki karaa. Intaas waxaa sii dheer, waxaa jira Faya, harada Chad - goobteeda ugu soo jiidashada badan ayaa ah in ay tahay deegaan dabiici ah oo xayawaan ah.Jasiiradaha sabeynaya ee harada dhexdeeda waxaa ku nool xayawaanno ku nool biyaha iyo dhulkaba. 130 nooc.

Magaalooyinka waaweyn

N’Djamena: N’Djamena waa caasimada iyo magaalada ugu weyn dalka Chad, oo hore loo yiqiin Fort-Lamy, Sebtember 5, 1973 Maalinta ayaa loo beddelay magaceeda hadda. Tirada dadku waa 721 kun (waxaa lagu qiyaasay 2005). Heerkulka ugu sarreeya waa 44 ℃ (Abriil) kan ugu hooseeyaana waa 14 ℃ (Diseembar). Waxay ku taal dhinaca waqooyi-bari ee isku xirnaanta Logong iyo Shali ee xadka galbeed. Baaxad dhan 15 kiiloomitir oo laba jibbaaran. Dadku waa qiyaastii 510,000. Cimilada kuleylka ah, celceliska heerkulka bisha Janaayo waa 23.9 ℃, celceliska heerkulka bisha 7aadna waa 27.8 ℃. Celceliska roobabka sanadlaha ah waa 744 mm. Taariikh ahaan, waxay ahayd xarun ganacsi oo muhiim u ah gawaarida safarka ah ee ku taal cidhifka koonfureed ee Saxaraha Saxaraha. Faransiiska ayaa saldhig militari ka sameystay halkan 1900 wuxuuna ugu magac daray Fort Lamy. Waxay noqotay caasimadii gumaysiga ilaa 1920. Chad waxay noqotay caasimad kadib xornimadii 1960. Waxaa la beddelay 1973.

N’Djamena waa xarunta ugu weyn dalka ee warshadaha iyo xarunta gaadiidka. Inta badan shirkadaha warshadaha ee dhowaan dalka laga dhisay waa kuwo urursan, oo ay ka mid yihiin soo saarista saliidda baaxadda weyn, burka, dharka iyo ka shaqeynta hilibka, iyo sidoo kale shirkadaha yaryar iyo kuwa dhexdhexaadka ah sida sameynta sonkorta, sameynta kabaha, iyo isku ururinta baaskiillada. Waxaa ku taalo warshadda korontada ugu weyn N'Djamena dalka. Wadooyinka jirridda ayaa isku xira magaalooyinka waaweyn ee dalka iyo wadamada deriska la ah sida Nigeria. Terminalka gaadiidka webiga ee ugu weyn dalka iyo garoonka kaliya ee caalami ah. Aagga magaalada hoose waa xarunta xafiisyada dawladda, oo leh qaabab joogto ah oo jidadka ah, inta badan dhismayaal la mid ah kuwa Yurub, aagagga la dego dadka reer Galbeedka ah, iyo hudheelada raaxada leh iyo filooyinka. Degmada bariga waa degmada dhaqanka iyo waxbarashada, oo leh jaamacadda Chad iyo iskuulo farsamo oo kala duwan, iyo sidoo kale matxafyo, garoomo iyo isbitaalo. Degmadda Woqooyi waxay leedahay aagga ugu ballaadhan, waana degsiimmo maxalli ah iyo goob ganacsi. Woqooyi galbeed waa aagga warshadda oo leh geedo waaweyn oo lagu keydiyo iyo qaboojiyeyaal, bakhaarro saliid, iwm.

Xaqiiq xiiso leh-tuulooyinka dadka degan qowmiyadaha kala duwan ee Chad waxyar ayey ka duwan yihiin waqooyiga ilaa koonfurta. Qabiilooyinka waqooyiga badankood waa reer guuraa ama waa reer guuraa, tuulooyinkuna waa yar yihiin. Bannaanka koonfureed, tuulooyinku aad ayey uga ballaaran yihiin kuwa woqooyiga, laakiin dhismayaasha waa kuwo aad u fudud. Dharka dadka deggan dhammaan kooxaha qowmiyadaha ku nool Chad waa la mid yihiin Guud ahaan, ragga waxay xirtaan surwaal dabacsan iyo dhar dabacsan, oo leh gacmo aad u buuran. Dharka guud ee dumarku waa duub iyo shaati, guud ahaan waxay xidhaan noocyo kala duwan oo dahab ah, Dhegaha, gacmaha, anqawyada ayaa ah waxyaabaha ugu badan ee la isku qurxiyo. Haweenka qaar ka mid ah kooxaha qowmiyadaha qaarkood waxay xirtaan dalool yar oo sanka midig ah waxayna xirtaan qurxinta sanka. Cuntooyinka daruuriga ah ee dadka reer Chad ayaa waxaa ka mid ah waxyaabaha laga sameeyo bur cad, galley, hadhuudh, digir iwm. Cunnooyinka aan caadiga ahayn waxaa ka mid ah hilibka lo'da iyo xaydha, kalluunka, iyo khudradda kala duwan.