Батыш Тимор Негизги маалымат
| Жергиликтүү убакыт | Сиздин убактыңыз |
|---|---|
|
|
|
| Жергиликтүү убакыт алкагы | Убакыт алкагынын айырмасы |
| UTC/GMT +9 саат |
| кеңдик / узундук |
|---|
| 8°47'59"S / 125°40'38"E |
| iso коддоо |
| TL / TLS |
| валюта |
| Доллар (USD) |
| Тил |
| Tetum (official) Portuguese (official) Indonesian English |
| электр энергиясы |
 C Европалык 2-пин түрүн киргизиңиз F-Shuko сайгычы g типтеги UK 3-pin |
| Улуттук желек |
|---|
 |
| капитал |
| Дили |
| банктардын тизмеси |
| Батыш Тимор банктардын тизмеси |
| калк |
| 1,154,625 |
| аймак |
| 15,007 KM2 |
| GDP (USD) |
| 6,129,000,000 |
| телефон |
| 3,000 |
| Уюлдук телефон |
| 621,000 |
| Интернет-хосттордун саны |
| 252 |
| Интернет колдонуучулардын саны |
| 2,100 |
Батыш Тимор киришүү
|
Чыгыш Тимор 14 874 чарчы километр аянтты ээлейт жана Тимор аралынын чыгыш жана батыш түндүк жээгиндеги Окуси аймагын жана ага жакын жайгашкан Атауро аралын кошо алганда, Түштүк-Чыгыш Азиядагы Нуса Тенггара архипелагынын эң чыгыш аралында жайгашкан. Батыш Индонезия, Батыш Тимор менен туташып, түштүк-чыгыш Тимор деңизи аркылуу Австралияга карайт, жээги 735 чакырымга созулат. Аймак тоолуу жана токойлуу токойлуу, жээгинде түздүктөр жана өрөөндөр бар, тоолор жана адырлар жалпы аянттын 3/4 бөлүгүн түзөт. Түздүктөр менен өрөөндөрдө тропикалык чөптүү климат, ал эми башка аймактарда тропиктик жаан-чачындуу токой климаты бар. Чыгыш Тимор, Чыгыш Тимордун толук аталышы, Түштүк-Чыгыш Азиядагы Нуса Тенггара архипелагынын эң чыгыш аралында, анын ичинде Тимур аралынын чыгыш жана батыш түндүк жээгиндеги Окуси аймагында жана ага жакын жайгашкан Атауро аралында жайгашкан. Батыш Индонезия, Батыш Тимор менен байланышкан, ал эми түштүк-чыгыш Тимор деңизи аркылуу Австралияга карайт. Жээк тилкесинин узундугу 735 чакырымды түзөт. Территориясы тоолуу, токойлуу токойлуу, жээгинде түздүктөр жана өрөөндөр бар. Тоолор жана адырлар жалпы аянттын 3/4 бөлүгүн түзөт. Татарамарао тоосунун эң бийик чокусу - 2495 метр бийиктиктеги Рамалау чокусу. Түздүктөр жана өрөөндөр тропикалык чөптүү климатка кирет, ал эми калган аймактар тропикалык жаан-чачындуу токойдун климаты. Жылдык орточо температура 26 ℃. Жаан-чачын мезгили декабрдан кийинки жылдын март айына чейин, ал эми кургакчыл мезгил апрелден ноябрга чейин жылдык орточо жаан-чачын 2000 мм. 16-кылымга чейин Тимор аралын Шри-Ланка Королдугу башкарып турган, анын борбору Суматра, ал эми Манжапахит Королдугунун борбору Ява болгон. 1520-жылы Португалиялык колонизаторлор биринчи жолу Тимор аралына келип, акырындык менен колониялык башкарууну орнотушкан. Голландиялык аскерлер 1613-жылы басып киришип, 1618-жылы Батыш Тимордо база түзүп, чыгыш тарабындагы Португалия күчтөрүн кууп чыгышкан. 18-кылымда Британ колонизаторлору Батыш Тиморду кыска мөөнөттө көзөмөлдөп турушкан. 1816-жылы Нидерланддар Тимор аралындагы колониялык статусун калыбына келтиришкен. 1859-жылы Португалия менен Нидерланддар келишим түзүп, Тимор аралынын чыгыш тарабы жана Окуси Португалияга кайтып келишкен, ал эми батышы Голландиялык Чыгыш Индияга (азыркы Индонезия) бириктирилген. 1942-жылы Япония Чыгыш Тиморду басып алган. Экинчи Дүйнөлүк Согуштан кийин Португалия Чыгыш Тимордогу колониялык башкаруусун калыбына келтирип, 1951-жылы ал чет өлкөлүк Португалия провинциясы болуп өзгөргөн. 1975-жылы Португалия өкмөтү Чыгыш Тиморго улуттук өз алдынчалыкты ишке ашыруу үчүн референдум өткөрүүгө уруксат берген. 1976 Индонезия Чыгыш Тиморду Индонезиянын 27-провинциясы деп жарыялаган. Чыгыш Тимор Демократиялык Республикасы расмий түрдө 2002-жылы туулган. Чыгыш Тимордун калкы 976000 адамды түзөт (2005-жылдын Бүткүл дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун статистикалык отчету). Алардын ичинен 78% түпкүлүктүү адамдар (папуастардын жана малайлардын же полинезиялыктардын аралаш расасы), 20% индонезиялыктар, 2% кытайлар түзөт. Тетум (TETUM) жана португалдар расмий тилдер, индонезия жана англис тилдери жумушчу тилдер, ал эми тетум - лингва франка жана негизги улуттук тил. Тургундардын 91,4% га жакыны Рим-католик динине, 2,6% протестанттык христианчылыкка, 1,7% исламга, 0,3% индуизмге, 0,1% буддизмге ишенишет. Чыгыш Тимордун католик чиркөөсүндө учурда Дили жана Баукау епархиясы, Дили епискобу, РИКАРДО жана Баукау епискобу, Насименто (NASCIMENTO) бар. Чыгыш Тимор табигый шарты жакшы тропиктик аймакта жайгашкан, табылган пайдалуу кендер алтын, марганец, хром, калай жана жезден турат. Тимор деңизинде мунай заттын жана жаратылыш газынын мол запасы бар, ал эми мунай запасы 100 миң баррелден ашуун деп бааланат. Чыгыш Тимордун экономикасы артта калган, айыл чарбасы экономиканын негизги компоненти болуп саналат жана Чыгыш Тимордун калкынын 90% айыл чарба калкына туура келет. Негизги айыл чарба продуктулары жүгөрү, күрүч, картошка ж.б. Тамак-аш өзүн-өзү камсыз кыла албайт. Накталай өсүмдүктөрдүн катарына кофе, резина, сандал дарагы, кокос ж.б. кирет, алар негизинен экспортко кетет. Кофе, резина жана кызыл сандал "Тимордун үч казынасы" деп аталат. Чыгыш Тимордо белгилүү туристтик потенциалга ээ болгон тоолор, көлдөр, булактар жана пляждар бар, бирок транспорту ыңгайсыз.Көп жолдор кургакчыл мезгилде гана кыймылга ачылат. Туризм ресурстары дагы эле иштелип чыга элек. |