Iburasirazuba kode y'igihugu +670

Uburyo bwo guhamagara Iburasirazuba

00

670

--

-----

IDDkode y'igihugu Umujyinimero ya terefone

Iburasirazuba Amakuru Yibanze

Igihe cyaho Igihe cyawe


Umwanya wigihe Itandukaniro ryigihe
UTC/GMT +9 isaha

ubunini / uburebure
8°47'59"S / 125°40'38"E
kodegisi
TL / TLS
ifaranga
Amadolari (USD)
Ururimi
Tetum (official)
Portuguese (official)
Indonesian
English
amashanyarazi
Andika c Abanyaburayi 2-pin Andika c Abanyaburayi 2-pin
F-Ubwoko bwa Shuko F-Ubwoko bwa Shuko
g andika UK 3-pin g andika UK 3-pin
ibendera ry'igihugu
Iburasirazubaibendera ry'igihugu
umurwa mukuru
Dili
urutonde rwa banki
Iburasirazuba urutonde rwa banki
abaturage
1,154,625
akarere
15,007 KM2
GDP (USD)
6,129,000,000
telefone
3,000
Terefone ngendanwa
621,000
Umubare wabakoresha interineti
252
Umubare w'abakoresha interineti
2,100

Iburasirazuba Intangiriro

Iburasirazuba bwa Timoru bufite ubuso bwa kilometero kare 14.874 kandi giherereye mu gihugu cy’ibirwa byo mu burasirazuba bwa birwa bya Nusa Tenggara mu birwa byo mu majyepfo y’amajyepfo ya Aziya, harimo agace ka Okusi ku nkombe y’iburasirazuba n’iburengerazuba bw’ikirwa cya Timoru ndetse n’izinga rya Atauro riri hafi. Irahana imbibi na Timoru y'Uburengerazuba, Indoneziya mu burengerazuba, na Ositaraliya hakurya y'inyanja ya Timoru mu majyepfo y'uburasirazuba.Inyanja ifite uburebure bwa kilometero 735. Ifasi ifite imisozi n’amashyamba menshi.Hariho ibibaya n’ibibaya ku nkombe, kandi imisozi nudusozi bingana na 3/4 byubuso. Ibibaya n'ibibaya bifite ikirere gishyuha gishyuha, naho utundi turere dufite ikirere gishyuha cyimvura.

Timoru y'Iburasirazuba, izina ryuzuye rya Repubulika Iharanira Demokarasi ya Timoru y'Iburasirazuba, iherereye mu gihugu cy’ibirwa byo mu burasirazuba bw’ibirwa bya Nusa Tenggara mu birwa byo mu majyepfo y’iburasirazuba bwa Aziya, harimo agace ka Okusi mu burasirazuba n’iburengerazuba bw’amajyaruguru y’izinga rya Timoru ndetse n’izinga rya Atauro riri hafi. Iburengerazuba bihujwe na Timoru y’iburengerazuba, Indoneziya, naho mu majyepfo y’iburasirazuba harebana na Ositaraliya hakurya y'inyanja ya Timoru. Inkombe z'inyanja zifite uburebure bwa kilometero 735. Ifasi ni imisozi, ishyamba ryinshi, kandi ku nkombe hari ibibaya n'ibibaya. Imisozi n'imisozi bifite 3/4 by'ubuso bwose. Impinga ndende y'umusozi Tataramarao ni impinga ya Ramalau ku butumburuke bwa metero 2,495. Ibibaya n'ibibaya ni ibihe by'ubushyuhe bwo mu turere dushyuha, naho utundi turere ni ikirere cy’imvura gishyuha. Ikigereranyo cy'ubushyuhe buri mwaka ni 26 ℃. Igihe cy'imvura ni kuva mu Kuboza kugeza muri Werurwe umwaka ukurikira, naho igihe cy'izuba ni kuva muri Mata kugeza mu Gushyingo.Ikigereranyo cy'imvura igereranywa ni mm 2000.

Mbere yikinyejana cya 16, ikirwa cya Timor cyategekwaga n’ubwami bwa Sri Lanka hamwe na Sumatra nkikigo n’ubwami bwa Manjapahit hamwe na Java nkikigo. Mu 1520, abakoloni b'Abanyaportigale bageze ku kirwa cya Timorori bwa mbere maze buhoro buhoro bashiraho ubutegetsi bw'abakoloni. Ingabo z’Ubuholandi zateye mu 1613 zishinga ibirindiro muri Timoru y’Uburengerazuba mu 1618, zisohora ingabo za Porutugali mu burasirazuba. Mu kinyejana cya 18, abakoloni b'Abongereza bagenzuraga muri Timoru y'Iburengerazuba. Mu 1816, Ubuholandi bwagaruye ubukoloni ku kirwa cya Timoru. Mu 1859, Porutugali n'Ubuholandi byashyize umukono ku masezerano, iburasirazuba bw'ikirwa cya Timoru na Okusi basubira muri Porutugali, naho iburengerazuba buhuzwa n'Ubuhinde bw'Ubuhinde (ubu ni Indoneziya). Mu 1942, Ubuyapani bwigaruriye Timoru y'Uburasirazuba. Nyuma y’Intambara ya Kabiri y'Isi Yose, Porutugali yongeye gutegeka ubukoloni bwa Timoru y'Iburasirazuba, maze mu 1951 ihinduka izina mu ntara ya Porutugali yo mu mahanga. Mu 1975, guverinoma ya Porutugali yemereye Timoru y'Iburasirazuba gukora referendumu kugira ngo ishyire mu bikorwa igihugu. 1976 Indoneziya yatangaje ko Timoru y'Uburasirazuba ari intara ya 27 ya Indoneziya. Repubulika Iharanira Demokarasi ya Timoru y'Iburasirazuba yavutse ku mugaragaro mu 2002.

Abaturage ba Timoru y'Iburasirazuba ni 976.000 (Raporo y'ibarurishamibare ku isi ishinzwe ubuzima ku isi 2005). Muri bo, 78% ni abasangwabutaka (ubwoko buvanze bw'Abapapuwa n'Abanya Maleziya cyangwa Abanyapolineya), 20% ni Indoneziya, naho 2% ni Abashinwa. Tetum (TETUM) n'Igiporutugali ni indimi zemewe, Indoneziya n'Icyongereza ni zo ndimi zikora, naho Tetum ni ururimi rukoreshwa mu rurimi n'ururimi nyamukuru rw'igihugu. Abaturage bagera kuri 91.4% bemera Gatolika y’Abaroma, 2,6% mu bukirisitu bw’abaporotesitanti, 1,7% muri Islamu, 0.3% mu idini ry’Abahindu, na 0.1% mu idini ry’Ababuda. Kuri ubu Kiliziya Gatolika ya Timoru y'Iburasirazuba ifite diyosezi ebyiri za Dili na Baucau, umwepiskopi wa Dili, RICARDO, na musenyeri wa Baucau, Nascimento (NASCIMENTO).

Timoru y'Iburasirazuba iherereye mu turere dushyuha kandi dufite imiterere myiza. Amabuye y'agaciro yavumbuwe arimo zahabu, manganese, chromium, amabati, n'umuringa. Hariho ibigega byinshi bya peteroli na gaze karemano mu nyanja ya Timoru, kandi ibigega bya peteroli bivugwa ko birenga 100.000. Ubukungu bwa Timoru y'Iburasirazuba bwasubiye inyuma, ubuhinzi nicyo kintu nyamukuru kigize ubukungu, naho abaturage mu buhinzi bangana na 90% by'abatuye Timoru y'Uburasirazuba. Ibicuruzwa byingenzi byubuhinzi ni ibigori, umuceri, ibirayi nibindi. Ibiryo ntibishobora kwihaza. Ibihingwa ngengabukungu birimo ikawa, reberi, sandandwood, cocout, n'ibindi, bigenewe cyane koherezwa mu mahanga. Ikawa, reberi, na sandali itukura izwi nka "Ubutunzi butatu bwa Timoru". Hano hari imisozi, ibiyaga, amasoko, ninyanja muburasirazuba bwa Timoru, bifite ubushobozi bwubukerarugendo, ariko ubwikorezi ntibworoshye.Imihanda myinshi irashobora gukingurwa gusa mumodoka mugihe cyizuba. Umutungo w'ubukerarugendo nturatera imbere.