Bariga Timor Macluumaadka Aasaasiga ah
| Waqtiga maxaliga ah | Waqtigaaga |
|---|---|
|
|
|
| Aaga waqtiga deegaanka | Farqiga aaga waqtiga |
| UTC/GMT +9 saac |
| loolka / Longitude |
|---|
| 8°47'59"S / 125°40'38"E |
| encoding |
| TL / TLS |
| lacag |
| Dollar (USD) |
| Luqadda |
| Tetum (official) Portuguese (official) Indonesian English |
| koronto |
 Nooca c Yurub-2-pin F-nooca Shuko fur g nooca UK 3-pin |
| calanka qaranka |
|---|
 |
| raasumaal |
| Dili |
| liiska bangiyada |
| Bariga Timor liiska bangiyada |
| tirada dadka |
| 1,154,625 |
| aagga |
| 15,007 KM2 |
| GDP (USD) |
| 6,129,000,000 |
| taleefan |
| 3,000 |
| Taleefanka gacanta |
| 621,000 |
| Tirada martigaliyayaasha internetka |
| 252 |
| Tirada dadka isticmaala internetka |
| 2,100 |
Bariga Timor hordhac
|
East Timor waxay ku fadhidaa dhul dhan 14,874 kiiloomitir oo laba jibbaaran waxayna ku taal dalka jasiiradda ugu fog ee Nusa Tenggara jasiiradaha koonfur bari Aasiya, oo ay ku jiraan aagga Okusi ee ku yaal bariga iyo galbeedka waqooyiga xeebta Jasiiradda Timor iyo Jasiiradda Atauro ee u dhow. Waxay xuduud la leedahay Galbeedka Timor, Indooniisiya dhanka galbeed, iyo Ustaraaliya oo ka gudubta badda Timor ee koonfur-bari Xeebta dhererkeedu waa 735 kilomitir. Dhulku waa buuro iyo keymo camiran.Waxa jira xeebo iyo dooxooyin ku teedsan xeebta, buuraha iyo buurahana waxay gaarayaan 3/4 guud ahaan aagga. Bannaanka iyo dooxooyinka waxay leeyihiin cimilo dhul-beereed diimeed leh, meelaha kalena waxay leeyihiin cimilo hawd roob leh. East Timor, oo ah magaca buuxa ee Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee East Timor, wuxuu ku yaal waddanka jasiiradda ugu fog ee Nusa Tenggara jasiiradaha koonfur-bari Aasiya, oo ay ku jiraan aagga Okusi ee bariga iyo galbeedka xeebta waqooyi ee Jasiiradda Timor iyo Jasiiradda Atauro ee u dhow. Galbeedku wuxuu kuxiran yahay West Timor, Indonesia, koonfur-bari wuxuu wajahayaa Australia dhanka Badweynta Timor. Xeebta dhererkeedu waa 735 kilomitir. Dhulku waa buuro, keymo badan, waxaana ku yaal xeebo iyo bannaano. Buuraha iyo buuraha waxay gaarayaan 3/4 guud ahaan bedka. Meesha ugu sareysa ee Mount Tataramarao waa Ramalau Peak oo jooggeedu yahay 2,495 mitir. Bannaanka iyo dooxooyinka waxaa iska leh cimilada cimilada kulaylaha ah, meelaha kalena waa cimilo kulayl roob diimeed leh. Celceliska heerkulka sanadlaha ah waa 26 ℃. Xilli roobaadka waa Disembar ilaa Maarso ee sanadka soo socda, xilliga qalalanna waa bilaha Abriil ilaa Nofeembar Celceliska roobab sanadle ah waa 2000 mm. Kahor qarnigii 16aad, Jasiiradda Timor waxaa si isdaba joog ah u xukumay Boqortooyada Sri Lanka iyada oo Sumatra ay ahayd xarunta iyo Boqortooyada Manjapahit oo Java xarun u ahayd. Sanadkii 1520, gumeystayaashii Burtuqiiska waxay ka degeen Jasiiradda Timor markii ugu horreysay waxayna si tartiib tartiib ah u aasaaseen xukunkii gumeystaha. Xoogaggii Nederland waxay soo galeen 1613 waxayna saldhig ka samaysteen West Timor sanadkii 1618, iyagoo culeys ka saaray xoogaggii Boortaqiiska dhanka bariga. Qarnigii 18aad, gumeystayaashii Ingiriiska ayaa si kooban u xukumay West Timor. 1816, Nederland waxay dib u soo ceshatay meeqaamkeedii gumeysi ee Jasiiradda Timor. Sannadkii 1859, Bortuqiiska iyo Nederland waxay kala saxiixdeen heshiis, bariga Jasiiradda Timor iyo Okusi waxay ku noqdeen Boortaqiiska, dhanka galbeedna waxay ku midoobeen Dutch East India (hadda waa Indooniisiya). 1942, Japan waxay qabsatay East Timor. Dagaalkii Labaad ee Adduunka kadib, Boortaqiiska wuxuu dib u bilaabay xukunkiisii gumeysiga ee East Timor, 1951-dii waxaa magac ahaan loogu beddelay gobol dibedda ka tirsan oo Bortuqiis ah Sannadkii 1975-kii, dowladda Boortaqiiska ayaa u oggolaatay East Timor in ay qabato afti si loo hirgeliyo aayo-ka-tashiga qaran. 1976 Indonesia waxay ku dhawaaqday East Timor inay tahay gobolka 27aad ee Indonesia. Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee East Timor waxay si rasmi ah u dhalatay 2002. Tirada dadka ku nool East Timor waa 976,000 (Warbixinta tirakoobka ee Ururka Caafimaadka Adduunka 2005). Kuwaas waxaa ka mid ah, 78% waa dadka asaliga ah (oo isugu jira Papuans iyo Malays ama Polynesians), 20% waa Indooniisiya, 2% waa Shiinaha. Tetum (TETUM) iyo Boortaqiisku waa luuqadaha rasmiga ah, Indooniisiya iyo Ingriisiguna waa luuqadaha shaqada, Tetum-na waa lingua franca waana luuqada ugu weyn wadanka. Qiyaastii 91.4% dadka degan waxay aaminsan yihiin Roman Katooliga, 2.6% Masiixiyiinta Protestant, 1.7% Islaamka, 0.3% Hinduuga, iyo 0.1% Buddhism. Kaniisada Katooliga ee East Timor waxay hada leedahay laba diimood oo kala ah Dili iyo Baucau, hoggaamiyaha kiniisadda Dili Ricardo (RICARDO), iyo hoggaamiyaha kiniisadda Baucau, Nascimento (NASCIMENTO). East Timor waxay ku taalaa dhulka kuleylaha waxayna leedahay xaalado dabiici ah oo wanaagsan, macdanaha la helay waxaa ka mid ah dahab, manganese, chromium, tin, iyo copper. Waxaa jira keyd badan oo saliid iyo gaas dabiici ah oo ku jira badda Timor, keydka saliida waxaa lagu qiyaasaa in ka badan 100,000 oo foosto. Dhaqaalaha East Timor waa dib udhac, beeraha waa qeybta ugu weyn ee dhaqaalaha, dadka beeraleyda ah waxay gaarayaan 90% dadka ku nool East Timor. Wax soo saarka beeraha waxa ugu muhiimsan hadhuudhka, bariiska, baradhada iyo wixii la mid ah. Cunnadu iskama filnaan karto. Dalagyada kaashka ah waxaa kamid ah kafee, caag, sandalwood, qumbaha, iwm, kuwaas oo badiyaa loo dhoofiyo. Kafee, caag, iyo sandalwood casaan ah ayaa loo yaqaan "Saddexda Qasnadood ee Timor". Bariga Timor waxaa ku yaal buuro, harooyin, ilo, iyo xeebo, kuwaas oo leh awood dalxiis oo gaar ah, laakiin gaadiidku waa mid aan ku habboonayn Wadooyin badan ayaa loo furi karaa oo keliya taraafikada xilliga jiilaalka. Kheyraadka dalxiiska wali lama hormarin. |