Angliýa, doly ady Beýik Britaniýa we Demirgazyk Irlandiýa. 243,600 inedördül kilometr (içerki suwlary goşmak bilen) meýdany öz içine alýar, şol sanda Angliýada 134,400 inedördül kilometr, Şotlandiýada 78,800 inedördül kilometr, Uelsde 20,800 inedördül kilometr we Demirgazyk Irlandiýada 13,600 inedördül kilometr. Angliýa Europeewropanyň günbatar böleginde ýerleşýän, Beýik Britaniýadan (Angliýa, Şotlandiýa, Uels ýaly), Irlandiýa adasynyň demirgazyk-gündogar böleginden we käbir ownuk adalardan ybarat ada ýurtudyr. Demirgazyk deňziniň üsti bilen Europeanewropa yklymyna, Dower bogazyna we Iňlis kanalyna ýüz tutýar. Landerleri Irlandiýa Respublikasy bilen serhetleşýär. Kenar ýakasynyň umumy uzynlygy 11,450 kilometre barabardyr. Tutuş territoriýa dört bölege bölünýär: günorta-gündogar Angliýanyň düzlükleri, Orta Günbatar daglary, Şotlandiýanyň daglary, Demirgazyk Irlandiýa platosy we daglar. Deňizde ortaça giň ýaprakly tokaý howasy, ýylyň dowamynda ýumşak we çygly. Adatça iň ýokary temperatura 32 exceed-dan geçmeýär, iň pes temperatura -10 below-dan pes däl, ýanwar aýynda ortaça temperatura 4 ～ 7 ℃, iýul aýynda 13 ～ 17 ℃. Esasanam güýzde we gyşda ýagyşly we dumanly.

Angliýa dört bölege bölünýär: Angliýa, Şotlandiýa, Uels we Demirgazyk Irlandiýa. Angliýa 43 okruga, Şotlandiýanyň 29 etraby we 3 ýörite ýurisdiksiýasy, Demirgazyk Irlandiýanyň 26 etraby we Uelsiň 22 etraby bar. Mundan başga-da, Angliýanyň 12 territoriýasy bar.

B.C. Ortaýer deňzi Iberianlary, Piknikler we Keltler yzygiderli Angliýa geldi. Beýik Britaniýanyň günorta-gündogar bölegini beöň 1-5-nji asyrda Rim imperiýasy dolandyrypdyr. Rimliler yza çekilenden soň, demirgazyk Europeewropadaky anglo, sakson we jutlar çozup, birin-birin mesgen tutdular. Feodal sistema 7-nji asyrda kemala gelip başlady we köp ownuk ýurtlar ýedi patyşalyga birleşip, 200 ýyllap taryhda "Iňlis-sakson döwri" diýlip atlandyrylýan gegemoniýa üçin göreşdi. 829-njy ýylda Wessexiň şasy Egerbert Angliýany birleşdirdi. 8-nji asyryň ahyrynda Daniýalylar tarapyndan çozup, 1016-1042-nji ýyllar aralygynda Daniýa garakçylyk imperiýasynyň bir bölegi bolupdyr. Iňlis şasy tarapyndan gysga wagtlyk dolandyrylandan soň, Normandiýa gersogy 1066-njy ýylda Angliýany basyp almak üçin deňizden geçdi. 1215-nji ýylda Jon Jon Magna Carta gol çekmäge mejbur boldy we patyşalyk basylyp ýatyryldy. 1338-nji ýyldan 1453-nji ýyla çenli Angliýa we Fransiýa "undredüz ýyllyk söweş" söweşdi, Angliýa ilki ýeňiş gazandy, soň ýeňildi. 1588-nji ýylda Ispaniýanyň "ýeňilmezek flotuny" ýeňip, deňiz gegemoniýasyny döretdi.

1640-njy ýylda Angliýa dünýädäki ilkinji burgeuaz rewolýusiýasyny başlady we bururuaz rewolýusiýasynyň başlangyjy boldy. 1649-njy ýylyň 19-njy maýynda respublikan yglan edildi. Dinastiýa 1660-njy ýylda gaýtadan dikeldildi we 1668-nji ýylda konstitusion monarhiýa döredilen "Şöhratly ynkylap" bolup geçdi. Angliýa 1707-nji ýylda Şotlandiýa, 1801-nji ýylda Irlandiýa bilen birleşdi. XVIII asyryň ikinji ýarymyndan XIX asyryň birinji ýarymyna çenli dünýäde senagat rewolýusiýasyny tamamlan ilkinji ýurt boldy. XIX asyr Iňlis imperiýasynyň gülläp ösen döwri boldy. 1914-nji ýylda onuň basyp alan koloniýasy materikden 111 esse uludy. Ilkinji kolonial güýç bolup, özüni "Günüň asla batmaýan imperiýasy" diýip yglan etdi. Birinji jahan urşundan soň peselip başlady. Angliýa 1920-nji ýylda Demirgazyk Irlandiýany esaslandyrdy we günorta Irlandiýa 1921-nji ýyldan 1922-nji ýyla çenli öz dolandyryşyndan aýrylmagyna we garaşsyz ýurt gurmagyna rugsat berdi. Westminster kanuny 1931-nji ýylda yglan edildi we içerki we daşary gatnaşyklarda garaşsyz bolmagy üçin öz agalygyny ykrar etmäge mejbur boldy we şondan bäri Iňlis imperiýasynyň kolonial ulgamy sarsdyryldy. Ikinji jahan urşy döwründe ykdysady güýç ep-esli gowşady we syýasy ýagdaý pese gaçdy. 1947-nji ýylda Hindistanyň we Päkistanyň yzygiderli garaşsyzlygy bilen Iňlisleriň kolonial ulgamy 1960-njy ýyllarda ýykyldy.

Döwlet baýdagy: uzynlygy 2: 1 ini bolan gorizontal gönüburçluk. Bu goýy gök fonda we gyzyl we ak "Tüwi" -den ybarat "Tüwi" baýdagy. Baýdakda ak araçäkli gyzyl haç Angliýanyň howandary keramatly Jorj, ak haç Şotlandiýanyň howandary Endrýu, gyzyl haç bolsa Irlandiýanyň howandary keramatly Patrigi aňladýar. Bu baýdak 1801-nji ýylda öndürildi. Angliýanyň asyl ak topragy gyzyl polo positiveitel on baýdak, Şotlandiýanyň gök toprak ak haç baýdagy we Irlandiýanyň ak ýer gyzyl haç baýdagy.

Angliýanyň takmynan 60,2 million ilaty bar (2005-nji ýylyň iýun aýy), olaryň 50,4 milliony Angliýada, 5,1 milliony Şotlandiýada, 3 milliony Uelsde we 1,7 milliony Demirgazyk Irlandiýada. Resmi we lingua franca ikisi hem iňlis dilidir. Uels demirgazyk Uelsde-de, Gael dilinde bolsa Şotlandiýanyň demirgazyk-günbatar belentliklerinde we Demirgazyk Irlandiýanyň käbir ýerlerinde gürleşilýär. Identaşaýjylar esasan Angliýa kilisesine (Angliýanyň kilisesi diýlip hem atlandyrylýar, agzalary Angliýanyň ulularynyň 60% -ini tutýar) we Şotlandiýa kilisesine (660,000 uly agzasy bilen) Protestant hristian dinine ynanýarlar. Katolik buthanasy we buddizm, hinduizm, iudaizm we yslam ýaly has uly dini jemagatlar bar.

Angliýa dünýäniň ykdysady güýçlerinden biridir we jemi içerki önümi günbatar ýurtlarynyň arasynda durýar. 2006-njy ýylda jemi milli önüm 2341,371 milliard ABŞ dollary boldy we adam başyna 38,636 ABŞ dollary boldy. Soňky onýyllyklarda Iňlis önümçiliginiň halk hojalygyndaky paýy azaldy, hyzmat pudagynyň we energiýanyň paýy artmagyny dowam etdirdi, şolardan söwda, maliýe we ätiýaçlandyryş çalt ösdi. Hususy kärhanalar jemi içerki önümiň 60% -den gowragyny Angliýanyň ykdysadyýetiniň esasy özenidir. Hyzmat pudagy häzirki zaman ýurduň ösüş derejesini ölçemek üçin ülňüleriň biridir. Angliýadaky hyzmat pudagy işleýänleriň umumy sanynyň 77,5% -ini, önümiň jemi içerki önüminiň 63% -den gowragyny düzýär. Angliýa Europeanewropa Bileleşiginiň iň baý energiýa baý ýurtlary, şeýle hem dünýäde esasy nebit we tebigy gaz öndüriji ýurt. Kömür gazyp almak pudagy doly hususylaşdyryldy. Esasy pudaklar: magdançylyk, metallurgiýa, tehnika, elektron enjamlary, awtoulaglar, azyk, içgiler, temmäki, dokma önümleri, kagyz öndürmek, çap etmek, neşir etmek, gurluşyk we ş.m. Mundan başga-da, Angliýadaky awiasiýa, elektronika we himiýa pudaklary has ösen we suwasty nebit gözleg, maglumat in engineeringenerçiligi, hemra aragatnaşygy we mikroelektronika ýaly täze döreýän tehnologiýalar soňky ýyllarda ep-esli ösdi. Esasy oba hojalygy, maldarçylyk we balykçylyk maldarçylyk, däne senagaty, bagbançylyk we balykçylykdyr. Hyzmat pudagy maliýe we ätiýaçlandyryş, bölek satuw, syýahatçylyk we işewürlik hyzmatlaryny (hukuk we maslahat beriş hyzmatlaryny bermek we ş.m.) öz içine alýar we soňky ýyllarda çalt ösdi. Syýahatçylyk Angliýanyň iň möhüm ykdysady pudaklaryndan biridir. Annualyllyk önümçilik gymmaty 70 milliard funtdan gowrak, syýahatçylyk girdejisi dünýä syýahatçylyk girdejisiniň takmynan 5% -ini emele getirýär. Ajaýyp syýahatçylyga ünsi jemleýän ýurtlardan tapawutlylykda Iňlis şa medeniýeti we muzeý medeniýeti syýahatçylyk pudagynyň iň özüne çekiji ýerleri. Esasy syýahatçylyk ýerleri London, Edinburg, Kardiff, Braýton, Grinwiç, Oksford, Kembrij we ş.m.

London: Angliýanyň paýtagty London (London) Angliýanyň günorta-gündogaryndaky düzlüklerde, Temasyň üstünden we Temas agzyndan 88 km uzaklykda ýerleşýär. 3000 ýyl mundan ozal Londonyň iňlisleriň ýaşaýan ýeri. Miladydan öňki 54-nji ýylda Rim imperiýasy Beýik Britaniýa çozupdyr. Miladydan öňki 43-nji ýylda ol bir wagtlar rimlileriň esasy harby merkezi bolup, Temasyň üstünden ilkinji agaç köprüsini gurupdyr. XVI asyrdan soň, Iňlis kapitalizminiň ösmegi bilen Londonyň gerimi çaltlyk bilen giňeldi. 1500-nji ýylda Londonyň ilaty bary-ýogy 50,000 adamdy. Şondan bäri ol ösmegini dowam etdirýär. 2001-nji ýyla çenli Londonyň ilaty 7,188 milliona ýetdi.

London ýurduň syýasy merkezidir. Iňlis şa maşgalasynyň, hökümetiniň, mejlisiniň we dürli syýasy partiýalaryň baş edarasy. Westminster köşgi Iňlis mejlisiniň ýokarky we aşaky palatalarynyň ýerleşýän ýeri, şonuň üçin oňa Mejlis zaly hem diýilýär. Mejlis meýdanynyň günortasynda ýerleşýän Westminster Abbi, Angliýanyň korolynyň ýa-da şa aýalynyň täç geýdirilen ýeri we şa maşgala agzalary 1065-nji ýylda tamamlanandan soň toý tutdy. Iňlis şalarynyň, meşhur syýasatçylaryň, harby strategleriň we alymlaryň, Nýuton, Darwin, Dikens, Hardy we ş.m. ýaly 20-den gowrak gonamçylyk bar.

Bukingem köşgi Angliýanyň Korol köşgi. Günbatar Londonyň merkezi meýdanynda ýerleşýär. Gündogarda Sankt-Jeýms seýilgähine we günbatarda Gaýd seýilgähine birikdirilýär. Iňlis şa maşgalasynyň agzalarynyň ýaşaýan we işleýän ýeri, şeýle hem Iňlis döwletiniň möhüm işleri üçin ýeri. Waýthall Iňlis hökümetiniň oturýan ýeri. Premýer-ministr, Gizlin geňeş, Içeri işler ministrligi, Daşary işler ministrligi, Maliýe ministrligi we Goranmak ministrligi hemmesi şu ýerde ýerleşýär. Waýthallyň özeni, öňki Iňlis premýer-ministrleriniň resmi rezidensiýasy bolan Downing köçesindäki 10-njy premýer-ministr köşgi. London diňe bir Angliýanyň syýasy merkezi bolman, eýsem Halkara Deňiz Guramasy, Halkara Hyzmatdaşlyk Bileleşigi, Halkara PEN, Halkara Aýallar Ligasy, Sosialistik Halkara we Amnesty International ýaly köp sanly halkara guramanyň merkezi.

London dünýä medeni şäherdir. Iňlis muzeýi XVIII asyrda guruldy we dünýäniň iň uly muzeýidir. Angliýadan we dünýäniň beýleki ýurtlaryndan köp sanly gadymy ýadygärlik ýygnady. London muzeýinden başga-da, Londonda meşhur Ylym muzeýi we Milli galereýa ýaly medeni desgalar bar. London uniwersiteti, Korol tans mekdebi, Korollyk saz kolleji, Korollyk sungat kolleji we Imperial kolleji Angliýanyň meşhur uniwersitetleridir. London uniwersiteti 1836-njy ýylda döredildi we häzirki wagtda 60-dan gowrak kollej bar. London uniwersiteti lukmançylyk ylymlary bilen meşhurdyr we Angliýadaky her üç lukmandan biri bu ýeri gutardy.

London dünýä belli medeni ýadygärlikleri bolan dünýä belli syýahatçylyk şäheridir. London şäheriniň günorta-gündogar burçundaky diň depesinde bir wagtlar harby gala, şa köşgi, türme, arhiw hökmünde ulanylýan we häzirki wagtda täçler we ýaraglar sergisi bolan London diňi bar. Temesiň günbatar kenarynda ýerleşýän Westminster köşgi biziň eramyzyň 750-nji ýylda gurlup, 8 gektar meýdany tutýar. Bu dünýädäki iň uly got binasydyr. Gaýd Park Londonyň ajaýyp ýerlerinden biridir. London şäheriniň günbatarynda ýerleşip, 636 gektar meýdany tutýar. Bu şäherdäki iň uly seýilgäh. Seýilgähde "Erkinlik forumy" diýlip atlandyrylýan meşhur "Spikeriň burçy" bar. Her dynç güni adamlar bu ýere bütin gün diýen ýaly gürlemek üçin gelýärler.

Mançester: Iňlis pagta dokma senagatynyň merkezi, möhüm transport merkezi we söwda, maliýe we medeni merkezdir. Angliýanyň demirgazyk-günbataryndaky metropolyň merkezinde ýerleşýär. Beýik Mançesterde 1,287 inedördül kilometr meýdany tutýan Salford, Stokport, Oldham, Roçdel, Bury, Bolton, Wigan we Wallington bar.

Mançester sport abraýy, esasanam meşhur futbol klublary bilen meşhurdyr. Mançester barada aýdylanda adamlar tebigy ýagdaýda futbol hakda pikir edýärler. Mançesterde diňe bir meşhur futbol klublary däl, eýsem Senagat rewolýusiýasynyň doglan ýeri we Angliýanyň iň joşgunly we dinamik şäherlerinden biri. Şeýle hem önümçilige esaslanýan senagat şäherinden gülläp ösýän, döwrebap we janly halkara metropolisine öwrülýär. Şäherde çuňňur medeni ýygnanyşygy we şäheriň uzak taryhyny görkezýän muzeýler we galereýalar köp. Mançesteriň gijeki durmuşy Angliýada ikinji orunda durýar. Şäheriň dürli künjeklerine ýaýradylan köp sanly bar, pab we güýmenje ýerleri bar. Mançester şäherine gelýänler gijeki durmuşyny görmek mümkinçiligini elden gidirmezler.

Glazgo: Glazgo (Glazgo) Angliýada üçünji uly şäher we Şotlandiýanyň iň uly senagat we söwda şäheri we portydyr. Şotlandiýanyň merkezi pesliklerinde, Klaýd derýasynyň aňyrsynda, derýanyň agzyndan 32 km günbatarda ýerleşýär. Miladydan öňki 550-nji ýylda Glazgo ýepiskop döredip, XII asyrda Şotlandiýanyň koroly tarapyndan bazar hökmünde satylypdyr. 1450-nji ýylda şa häkimligine öwrüldi. 1603-nji ýylda Şotlandiýa bilen Angliýa birleşenden soň, ykdysady ösüşi ösdürdi we möhüm daşary söwda portuna öwrüldi. Senagat rewolýusiýasy başlansoň, has çalt ösdi. Ilat 1801-nji ýylda 77 000-den 1901-nji ýylda 762 000-e ýetdi we ýurtda ikinji orny eýeledi we dünýädäki iň uly gämi gurluşyk senagat merkezleriniň birine öwrüldi.

Ikinji jahan urşundan soň elektronika, radar we nebiti gaýtadan işlemek ýaly pudaklar döredildi. 20-nji asyryň başyndan bäri ykdysady ösüş birneme haýal bolup, ilat köpelmedi, ýöne senagat we söwda Hytaýda möhüm orny eýeleýär. Esasy senagat pudaklaryna gämi gurluşygy, maşyn öndürmek, elektrik enjamlary, takyk gurallar we ş.m. girýär. Gämi gurluşyk pudagy onlarça gämi abatlaýyş kärhanasy bilen ýurtda birinji ýerde durýar. Glazgo Angliýanyň iň möhüm transport merkezlerinden biridir. Şeýle hem Şotlandiýanyň esasy medeni merkezidir. Meşhur Glazgo uniwersiteti 1451-nji ýylda esaslandyryldy we Stratklaýd uniwersiteti, Şotlandiýanyň işewür mekdebi, Şotlandiýanyň Korollyk saz konserwatoriýasy we Günbatar Şotlandiýanyň oba hojalygy kolleji ýaly köp sanly ýokary okuw mekdebi bar. Kelwingrow seýilgähindäki Çeperçilik galereýasy we muzeýinde Galkynyş döwründen bäri meşhur Europeanewropa sungat eserleriniň ýygyndysy ýerleşýär. Glazgo uniwersitetine birikdirilen Huntlin muzeýi dürli teňňeleri we sungat hazynalaryny ýygnamak bilen meşhurdyr. Şäheriň taryhy ýerleriniň arasynda XII asyrda gurlan San Mongo sobory iň meşhurdyr. Şäherde 2000 gektardan gowrak seýilgäh we ýaşyl meýdança bar. Hampden seýilgähinde Angliýada 150 000 adamy kabul edip biljek iň uly futbol meýdançasy bar.