Түркия жалпы аянты болжол менен 780 576 чарчы чакырымды түзгөн Жер Ортолук деңиз менен Кара деңиздин ортосунда Азия менен Европаны каптап турат. Чыгышында Иран, түндүк-чыгышында Грузия, Армения жана Азербайжан, түштүк-чыгышында Сирия жана Ирак, түндүк-батышында Болгария жана Греция, түндүгүндө Кара деңиз, батыш жана түштүк-батышында Жер Ортолук деңизи аркылуу Кипр менен чектешет.Жээк тилкеси 3518 чакырымды түзөт. Жээк аймагы субтропикалык Жер Ортолук деңизинин климатына ээ, ал эми ички плато тропикалык чөп жана чөл климатына өтөт.

Жалпына келтирилген көз караштар //p>

Түркия Республикасы, толук аталышы менен Түркия, Азия менен Европаны каптап, Жер Ортолук деңизи менен Кара деңиздин ортосунда жайгашкан. Аймагынын көпчүлүк бөлүгү Кичи Азия жарым аралында, ал эми Европа бөлүгү Балкан жарым аралынын түштүк-чыгыш тарабында жайгашкан, өлкөнүн жалпы аянты болжол менен 780 576 чарчы чакырым. Чыгышында Иран, түндүк-чыгышында Грузия, Армения жана Азербайжан, түштүк-чыгышында Сирия жана Ирак, түндүк-батышында Болгария жана Греция, түндүгүндө Кара деңиз, Жер Ортолук деңизи аркылуу батыш жана түштүк-батышында Кипр менен чектешет. Босфор жана Дарданелл, ошондой эле эки кысыктын ортосундагы Мармара деңизи Кара деңиз менен Жер Ортолук деңизин байланыштырган жалгыз суу жолу болуп саналат жана алардын стратегиялык жайгашуусу абдан маанилүү. Жээк тилкесинин узундугу 3518 чакырымды түзөт. Рельефи чыгышында бийик, батышында жапыз, көбүнчө бөксө тоолор жана тоолор, жээги боюнча гана кууш жана узун түздүктөрү бар. Жээк зоналары субтропиктик Жер Ортолук деңизинин климатына кирет, ал эми ички плато тропикалык чөптөргө жана чөл климатына өтөт. Температуранын айырмасы чоң. Жылдык орточо температура 14-20 ℃ жана 4-18 ℃. Жаан-чачындын жылдык орточо көлөмү Кара деңизди бойлой 700-2500 мм, Жер Ортолук деңизди бойлой 500-700 мм, ичкери жагы 250-400 мм.

Түркиянын административдик бөлүнүштөрү провинциялар, уезддер, шаарчалар жана айылдар деп бөлүнөт. Өлкө 81 провинцияга, 600гө жакын уездге жана 36000ден ашык айылга бөлүнөт.

Түрктөрдүн мекени - тарыхта түрктөр деп аталган Кытайдын Синьцзянындагы Алтай тоолору. VII кылымда Чыгыш жана Батыш Түрк каганаттары Тан тарабынан ырааттуу талкаланган. 8-13-кылымдарда түрктөр Кичи Азияга батышка көчүшкөн. Осмон империясы 14-кылымдын башында түзүлгөн. 15-16-кылымдар гүлдөп-өнүгүп, аймагы Европа, Азия жана Африкага чейин кеңейген. 16-кылымдын аягында төмөндөй баштаган. 20-кылымдын башында Британия, Франция, Германия жана башка өлкөлөрдүн жарым колониясына айланган. 1919-жылы Мустафа Кемал улуттук буржуазиялык революцияны баштап, 1922-жылы чет элдик баскынчы армияны талкалап, 1923-жылы 29-октябрда Түркия Республикасын негиздеген.Кемал президент болуп шайланган. 1924-жылы март айында Осмон халифасынын (мурдагы ислам лидери монарх) тактысы жоюлган.

Мамлекеттик желек: узундугу менен туурасы 3: 2 болгон тик бурчтуу. Желек кызыл түстө, флагштоктун капталында ак беш ай, беш бурчтуу жылдыз бар. Кызыл түс канды жана жеңишти билдирет, ай жана жылдыз караңгылыкты айдап, жарыкка кирүүнү билдирет, ошондой эле түрк элдеринин Исламга болгон ишенимин, бакыт жана бакыттын символу болуп саналат.

Түркиянын 67,31 миллион калкы бар (2002). Түрктөрдүн 80% дан ашыгы, ал эми күрттөрдүн үлүшү 15% га жакын. Түрк тили улуттук тил болуп саналат жана өлкөнүн калкынын 80% дан ашууну түрк, андан тышкары күрт, армян, араб жана грек тилдеринде. Тургундардын 99% исламга ишенет.

Түркия салттуу дыйканчылык жана мал чарбачылыгындагы өлкө, айыл чарбасы жакшы, негизинен дан, пахта, жашылча-жемиштер, эт жана башкалар менен өзүн-өзү камсыз кылат жана айыл чарба өндүрүшүнүн наркы бүтүндөй өлкөнү түзөт. ИДПнын 20% га жакыны. Айыл чарба калкынын саны жалпы калктын 46% түзөт. Айыл чарбасынын негизги продукциясы буудай, арпа, жүгөрү, кант кызылчасы, пахта, тамеки жана картошка. Тамак-аш жана мөмө-жемиштер өзүн-өзү камсыздап, экспортко чыгышы мүмкүн. Анкара жүнү бүткүл дүйнөгө белгилүү. Негизинен бор, хром, жез, темир, боксит жана көмүр минералдык ресурстарга бай. Бор триоксидинин жана хром рудасынын запасы тиешелүүлүгүнө жараша болжол менен 70 миллион тоннаны жана 100 миллион тоннаны түзөт, бул экөө тең дүйнөдөгү эң алдыңкы орундардын катарына кирет. Көмүрдүн запасы болжол менен 6,5 миллиард тонна, негизинен лигнит. Токой аянты 20 миллион гектарды түзөт. Бирок, мунай зат жана жаратылыш газы тартыш болгондуктан, аларды ири көлөмдө импорттоого туура келет. Өнөр жайдын белгилүү бир пайдубалы бар, текстиль жана тамак-аш өнөр жайы салыштырмалуу өнүккөн. Өнөр жайдын негизги тармактарына темир, цемент, механикалык жана электр буюмдары, автоунаа кирет. Батыш жээк аймактарындагы өнөр жай жана дыйканчылык аймактары абдан өнүккөн, ал эми чыгыштагы ички аймактар ​​унаа тыгынына кабылып, өндүрүмдүүлүк деңгээли салыштырмалуу артта калган. Түркия уникалдуу туризм ресурстарына ээ, анын аймагында Артемида храмы, Дүйнөнүн жети керемети, тарыхый Стамбул шаарлары жана байыркы Эфес шаары болгон тарыхый жерлер бар. Туризм Түркиянын улуттук экономикасынын маанилүү түркүктөрүнүн бири болуп калды.

Негизги шаарлар

Анкара: Анкара - Түркиянын борбору, Европа менен Азиянын бурулушундагы өлкө. Кичи Азия жарым аралындагы Анадолу бөксө тоосунун түндүк-батыш тарабында жайгашкан, деңиз деңгээлинен 900 метр бийиктиктеги плато шаар. Анкара байыркы кылымдан бери келе жаткан узак тарыхка ээ. Кээ бир тарыхчылар биздин заманга чейин 13-кылымда эле Хети эли Анкара шаарына сепил курган деп эсептешет, аны "Анкува" деп аташкан же анын диакритикалык "Анжеласы". Дагы бир уламышта шаарды Фригиянын падышасы Мидас биздин заманга чейин 700-жылы курган деп эсептейт жана ал жерден темир казыкты тапкандыктан, бул шаардын аталышы болуп калган. Бир нече өзгөрүүлөрдөн кийин "Анкара" болуп калды.

Республика түзүлгөнгө чейин, Анкара кичинекей гана шаар болчу, эми ал 3,9 миллион калкы бар заманбап шаарга айланды (2002), экономикалык борбордон жана байыркы борбор Стамбулдан кийин экинчи орунда турат. . Анкара административдик борбору жана соода шаары менен белгилүү.Өнөр жайы анчалык өнүкпөгөн, экономикалык мааниси Стамбул, Измир, Адана жана башка шаарларга караганда алда канча төмөн. Бул жерде чакан жана орто фабрикалар саналуу гана. Анкаранын рельефи тегиз эмес жана климаты жарым континенттик. Негизги айыл чарба продуктулары буудай, арпа, буурчак, мөмө-жемиш, жашылча, жүзүм ж.б. Мал чарбасында негизинен кой, ангор эчкиси жана бодо мал бар. Анкара илгертен бери транспорттук түйүн болуп келген, темир жана аба жолдору өлкөнүн бардык аймактарына алып келген.

Стамбул: Түркиянын тарыхый шаары Стамбул (Стамбул) Балкан жарым аралынын чыгыш четинде, Кара деңизди тумчуктуруп турат.Ал 12 миллиондон ашуун калкы бар Түркиядагы эң ири шаар жана порт. жыл). Европа менен Азиянын ортосундагы чек ара болгондуктан, Босфор кысыгы шаар аркылуу өтүп, бул байыркы шаарды экиге бөлүп, Стамбул Европа менен Азияны кесип өткөн дүйнөдөгү жалгыз шаар болуп калды. Стамбул биздин заманга чейин 660-жылы негизделген жана ал учурда Византия деп аталган. 324-жылы Рим империясынын Улуу Константин борборун Римден көчүрүп, атын Константинополь деп өзгөрткөн. 395-жылы Константинопол Рим империясы бөлүнгөндөн кийин Чыгыш Рим империясынын (Византия империясы деп да аталат) борбору болгон. 1453-жылы түрк султаны Мухаммед II шаарды басып алып, Чыгыш Римди талкалап, Осмон империясынын борбору болуп, 1923-жылы Түркия Республикасы түзүлүп, Анкарага көчүп келгенге чейин Стамбул деп аталып калган.

13-кылымдын башында, Крестүүлөр кол салган учурда, бул байыркы шаар өрттөлгөн. Бүгүн, шаар аянты Алтын Мүйүздүн түндүгүнө жана Босфордун чыгыш жээгиндеги Ускдарга чейин кеңейди. Алтын Мүйүздүн түштүгүндөгү эски Стамбул шаарында дагы эле жарым аралдагы шаарды материктен бөлүп турган шаардын дубалы бар. Акыркы жылдардагы муниципалдык курулуштан кийин Стамбулдун шаар көркөм түсү, анын ичинде кысык бойлой байырлаган байыркы көчөлөр, ошондой эле кең жана түз Түркия проспектиси, Эгемендүүлүк проспектиси жана проспектисинин эки тарабындагы заманбап имараттар бар. Асман астында, мечит мунарасы жаркырайт, кызыл чатырлуу готика архитектурасы менен байыркы ислам үйлөрү бири-бирине жуурулушат; заманбап Интерконтинентал мейманканасы жана байыркы Рим Теодосиус дубалы бири-бирин толуктап турат. 1700 жылдык тарыхка ылайык, Стамбулда түркүн-түстүү калдыктар калды. Шаарда 3000ден ашуун чоң жана кичине мечиттер бар, алардан шаардагы 10 миллион мусулманга сыйынууга болот. Мындан тышкары, шаарда 1000ден ашуун мунара мунаралар бар.Стамбулда, айланаңызды карасаңыз, ар дайым ар кандай формадагы мунаралар болот.Ошондуктан шаар “Минарет Сити” деп дагы белгилүү.

Стамбул жөнүндө сөз болгондо, адамдар табигый түрдө Европа менен Азияны камтыган дүйнөдөгү жалгыз Босфор көпүрөсүн элестетишет. Анын көрүнүктүү турпаты, кооз кысык пейзажы жана белгилүү миң жылдык эстеликтери Стамбулду дүйнөгө белгилүү туристтик жайга айландырат. Босфор көпүрөсү 1973-жылы курулган. Ал кысыкка бөлүнгөн шаарларды бириктирип, Европа менен Азиянын эки континентин байланыштырат. Бул уникалдуу асма көпүрө, жалпы узундугу 1560 метрди түзөт.Эки четиндеги темир каркастан башка, ортодо эч кандай тирөөч жок, ар кандай типтеги кемелер өтө алат.Авропада эң чоң жана дүйнөдө төртүнчү асма көпүрө. Түнкүсүн көпүрөнүн жарыгы жаркырап, алыстан караса, асманда ажыдаардын волейкалары көрүнөт. Мындан тышкары, шаар жаңы жана эски шаарларды бириктирүү үчүн Галата көпүрөсү жана Ататүрк көпүрөсүн курган.