Turkigu wuxuu marayaa Aasiya iyo Yurub, inta udhaxeysa Mediterranean iyo Badda Madow, iyadoo wadar ahaan bedkiisu yahay 780,576 kiiloomitir oo laba jibbaaran. Waxaa xaduud la leh Iran dhanka bari, Georgia, Armenia iyo Azerbaijan oo waqooyi bari ah, Siiriya iyo Ciraaq dhanka koonfur bari, Bulgaria iyo Giriig waqooyi galbeed, Badda Madow dhanka waqooyi, iyo Qubrus oo ka gudubta Mediterranean-ka dhanka galbeed iyo koonfur galbeed xeebta dhererkeedu waa 3,518 kilomitir. Xeebta xeebtu waxay leedahay cimilo-dhexaad cimilo-dhexaad ah, iyo dhul-beereedka dhulka woqooyi u gudba dhul-beereedka kulaylaha iyo cimilada lamadegaanka.

Dulucda guud

Turkiga, oo ah magaca buuxa ee Jamhuuriyadda Turkiga, wuxuu dhexmaraa Aasiya iyo Yurub wuxuuna kuyaala inta udhaxeysa Badda Dhexe iyo Badda Madoow. Badi dhulku wuxuu ku yaal Aasiya Yar Peninsula, qaybta Yurubna waxay ku taalaa koonfur-bari ee Jasiiradda Balkan. Wadarta guud ee waddanku waxay qiyaastii tahay 780,576 kiiloomitir oo laba jibbaaran. Waxay xuduud la leedahay Iran bariga, Georgia, Armenia iyo Azerbaijan ee waqooyi-bari, Suuriya iyo Ciraaq oo ku taal koonfur-bari, Bulgaria iyo Giriig waqooyi-galbeed, Badda Madow oo woqooyi ah, iyo Qubrus dhanka galbeed iyo koonfur-galbeed dhanka badda dhexe. Bosphorus iyo Dardanelles, iyo sidoo kale Badda Marmara ee udhaxeysa labada dariiqo, ayaa ah marin biyoodka kaliya ee isku xira Badda Madoow iyo Badda Dhexe, halka ay ku yaalliinna waa mid aad muhiim u ah. Xeebta dhererkeedu waa 3,518 kilomitir. Dhulku wuu sarreeyaa xagga bari, galbeedna wuu ku yar yahay, inta badanna waa daar iyo buuro, oo dhulal cidhiidhi ah oo dhaadheer oo keliya ku teedsan xeebta. Meelaha xeebta leh waxay ka tirsan yihiin cimilada ku-meel-gaadhka ah ee badda Dhexe, dhul-weynaha guduhu wuxuu u gudbaa dhul-beereedka kulaylaha ah iyo cimilada lamadegaanka. Farqiga heer kulka ayaa weyn. Celceliska heerkulka sanadlaha ah waa 14-20 ℃ iyo 4-18 ℃ siday u kala horreeyaan. Celceliska celceliska roobku waa 700-2500 mm oo ku teedsan Badda Madow, 500-700 mm oo ku teedsan Badda Dhexe, iyo 250-400 mm gudaha.

Qaybaha maamul ee ka jira dalka Turkiga waxaa loo kala saaray gobollo, degmooyin, magaalooyin, iyo tuulooyin. Waddanku wuxuu u qaybsan yahay 81 gobol, illaa 600 oo degmo, iyo in ka badan 36,000 tuulo.

Goobta ay ku dhasheen Turkidu waa buuraha Altai ee ku yaal Xinjiang, Shiinaha, taariikhda ayaa loo yaqaanay Turki. Qarnigii 7-aad, Bariga iyo Galbeedka Turkic Khanates waxaa si isdaba joog ah u baabi'iyay Tang. Qarnigii 8aad ilaa 13aad, Turkidu waxay u guureen galbeedka Aasiya Yar. Boqortooyadii Cusmaaniyiinta waxaa la aasaasay horaantii qarnigii 14aad. Qarniyadii 15-aad iyo 16-aad waxay gashay xilliyadeedii ugu fiicnaa, dhulkiisuna wuxuu ku fiday Yurub, Aasiya, iyo Afrika. Waxay bilowday inay hoos u dhacdo dhammaadkii qarnigii 16aad. Bilowgii qarnigii 20-aad, waxay noqotay gumeysi-hoosaadyo Ingiriiska, Faransiiska, Jarmalka iyo dalal kale. Sanadkii 1919-kii, Mustafa Kemal wuxuu bilaabay kacaankii qaran ee burjuwaasiga 1922-kii, wuxuu ka adkaaday ciidamadii shisheeyaha ahaa ee ku soo duulay wuxuuna dhisay Jamhuuriyadda Turkiga 29-kii Oktoobar, 1923-kii. Kemal ayaa loo doortay madaxweyne. Bishii Maarso 1924, ayaa la baabi'iyay carshigii Khaliifkii Cusmaaniyiinta (hoggaamiyihii hore ee Islaamka).

Calanka qaranka: Waa afargeesle leh dheelitir dherer iyo ballaciisu yahay 3: 2. Dusha sare ee calanku waa casaan, oo leh dayax madoobaad cad iyo xiddig cad oo shan gees leh oo ku taal dhinaca calanka. Casaanku wuxuu astaan ​​u yahay dhiig iyo guul, bisha dayaxa iyo xiddiguna waxay astaan ​​u yihiin kaxaynta mugdiga iyo soo saarista iftiinka sidoo kale waxay astaan ​​u tahay aaminsanaanta dadka Turkiga ee Islaamka, waxayna sidoo kale astaan ​​u tahay farxad iyo nasiib.

Turkiga waxaa ku nool dad gaaraya 67.31 milyan (2002). Turkigu wuxuu xisaabiyaa in ka badan 80%, Kurdiyiintana qiyaastii waa 15%. Turkigu waa luuqada qaranka, in kabadan 80% dadka wadanka ku nool waa turki, marka lagu daro Kurdiyiinta, Armeniyaanka, Carabiga, iyo Griiga. Dadka deegaanka 99% waxay aaminsanyihiin diinta Islaamka.

Turkiga waa wadan dhaqameed dhaqameed iyo xanaanada xoolaha, lehna beero wanaagsan, asal ahaan isku filan xaga hadhuudhka, cudbiga, khudaarta, miraha, hilibka, iwm. Qiyaastii 20% ee GDP. Dadka beeraleyda ah waxay gaarayaan 46% guud ahaan tirada dadka. Wax soo saarka beeraha badanaa waxaa ka mid ah qamadiga, shaciirka, galleyda, sonkorta, cudbi, tubaako iyo baradhada. Cunnada iyo midhaha waxay noqon karaan kuwo isku filan oo la dhoofin karo. Suufka Ankara ayaa caan ka ah adduunka oo dhan. Qani ku ah ilaha macdanta, gaar ahaan boron, chromium, copper, iron, bauxite iyo dhuxul. Kaydka boron trioxide iyo macdanta chromium waa qiyaastii 70 milyan oo tan iyo 100 milyan oo tan siday u kala horreeyaan, oo labaduba ka mid ah kuwa ugu sarreeya adduunka. Kaydka dhuxusha waa qiyaastii 6.5 bilyan tan, inta badan waa jilicsan. Bedka keynta waa 20 milyan oo hektar. Si kastaba ha noqotee, saliida iyo gaaska dabiiciga ayaa gabaabsi ah waxayna u baahan yihiin in si aad ah loo soo dhoofiyo. Warshaduhu waxay leeyihiin aasaas cayiman, warshadaha dharka iyo cuntada ayaa aad u horumarsan. Qeybaha ugu waaweyn ee warshadaha waxaa ka mid ah birta, sibidhka, alaabada farsamada iyo korontada, iyo gawaarida. Goobaha warshadaha iyo beeraha ee aagagga xeebta galbeed aad ayey u horumarsan yihiin, aagagga bariga ee bari-na way ku xaniban yihiin isu-socodka iyo heerka wax-soo-saarku wuu yara liitaa. Turkiga wuxuu ku raaxeeyaa ilaha dalxiiska ee u gaarka ah Goobaha taariikhiga ah waxaa lagu tilmaamayaa dhulkeeda, oo ay ka mid yihiin Macbadka Artemis, Toddobada Layaabka Dunida, magaalooyinka taariikhiga ah ee Istanbul, iyo magaalada qadiimiga ah ee Efesos. Dalxiisku wuxuu noqday mid ka mid ah tiirarka muhiimka u ah dhaqaalaha qaranka Turkiga.

Magaalooyinka waaweyn

Ankara: Ankara waa caasimada dalka Turkiga, waa wadan kuyaala Yurub iyo Aasiya. Waxay ku taal waqooyiga-galbeed qaybta Anatolia Plateau ee Aasiya Yar Yar.Waa magaalo dhererkeedu yahay oo qiyaastii 900 mitir ka sarrayso heerka badda. Ankara waxay leedahay taariikh dheer oo dib loo raadin karo qarnigii hore. Taariikhyahannada qaar waxay aaminsan yihiin, horaantii qarnigii 13aad ee dhalashadii Ciise ka hor, in dadka Heti ay ka dhisteen qalcad Ankara, taas oo loogu magac daray "Ankuva", ama diacritic-keeda "Angela". Halyeey kale ayaa aaminsan in magaalada uu dhisay Phrygian King Midas qiyaastii 700 dhalashadii Ciise ka hor, iyo sababtoo ah wuxuu halkaas ka helay barroosin bir ah, tani waxay noqotay magaca magaalada. Isbadalo dhowr ah kadib, waxay noqotay "Ankara".

Kahor aasaaskii Jamhuuriyadda, Ankara waxay ahayd magaalo yar oo kaliya.Hadda waxay isu beddeshay magaalo casri ah oo ay ku nool yihiin 3.9 milyan (2002), oo kaliya ka xigta xarunta dhaqaalaha iyo caasimadda qadiimiga ah ee Istanbul. . Ankara waxay caan ku tahay xarunteeda maamulka iyo magaalada ganacsiga, warshadeedu ma ahan mid aad u horumarsan muhiimaddeeda dhaqaalena aad ayey uga yartahay tan Istanbul, Izmir, Adana iyo magaalooyin kale. Halkaan waxaa ku yaalo warshado yar yar iyo kuwa dhex dhexaad ah. Joogitaanka Ankara waa mid aan sinnayn cimiladuna waa qaarad-cimilo-wadaag ah. Wax soo saarka beeraha waxaa ugu muhiimsan qamadiga, shaciirka, digirta, miraha, khudaarta, canabka, iwm. Xoolaha inta badan waxaa ka mid ah idaha, riyaha Angora, iyo lo'da. Ankara waxay ahayd xarun gaadiid tan iyo waqtiyadii hore, tareennada tareenka iyo marinnada hawaduna waxay aadaan dhammaan qaybaha dalka.

Istanbul: Magaalada taariikhiga ah ee Turkiga ee Istambul (Istanbul) waxay ku taal cirifka dhamaadka Balkan Peninsula, iyadoo ku harqata Badda Madow.Waa magaalada ugu weyn iyo dekedda dalka Turkiga oo ay ku nool yihiin in ka badan 12 milyan (2003) sanadka). Maadaama ay tahay soohdinta udhaxeysa Yurub iyo Aasiya, Bosphorus Strait ayaa dhex marta magaalada, waxayna u qaybineysaa magaaladan qadiimiga ah labo, Istanbul waxay noqotay magaalada kaliya ee adduunka ka gudubta Yurub iyo Aasiya. Istambuul waxaa la aasaasay 660 dhalashadii miilaadiga waxaana xiligaas la oran jiray Byzantium. Sanadkii 324 miilaadiga, Constantine kii weynaa ee boqortooyadii Roomaanka ayaa caasimaddiisa ka raray magaalada Rome wuxuuna u beddelay magaciisii ​​Constantinople. Sannadkii 395-kii miilaadiga, Constantinople waxay noqotay caasimaddii Boqortooyadii Bari ee Roomaanka (oo sidoo kale loo yaqaan Boqortooyadii Byzantine) kadib kala-qaybsanaantii Boqortooyadii Roomaanka. Sannadkii 1453 AD, ayuu suldaankii reer Turki ee Maxammed II qabsaday magaaladaas oo uu burburiyay bariga Rome, waxay noqotay caasimadii Boqortooyadii Cusmaaniyiinta waxaana loo bixiyay Istanbul ilaa laga dhigay jamhuuriyada Turkiga sanadkii 1923 waxayna u guureen magaalada Ankara. Bilowgii qarnigii 13aad, markii Saliibiyiintu weerareen, magaaladan qadiimiga ah waa la gubay. Maanta, aagagga magaalooyinku wuxuu ku fiday waqooyiga Geeska Dahabiga ah iyo Uskdar xeebta bari ee Bosphorus. Magaalada qadiimiga ah ee Istambul dhanka koonfureed ee geeska Dahabiga ah, wali waxaa jira gidaar magaalo oo kala qaybiya magaalada jasiiraddeeda iyo dhul weynaha. Kadib sanadihii ugu dambeeyay ee dhismaha degmada, muuqaalka magaalada Istanbul wuxuu noqday midab badan, oo ay kujiraan wadooyin qadiimi ah oo kuwareegaya marinka, iyo sidoo kale waasac iyo toosan Turkey Avenue, Independence Avenue, iyo dhismayaal casri ah labada dhinac ee wadada. Cirka hoostiisa, muraayadda masaajidka minaret, dhismaha Gothic-ka saqafka cas-cas iyo guryaha islaamka ee qadiimiga ah ayaa isku xidhan; Hoteelka casriga ah ee 'Intercontinental Hotel' iyo darbigii hore ee Roman Theodosius ayaa is-dhammaystiraya. Ku dhowaad 1700 sano oo taariikhda caasimada ah ayaa ku reebtay astaamo dhaqameed midabo kala duwan ku leh magaalada Istanbul. Magaalada waxaa ku yaal in ka badan 3,000 oo masaajid oo waaweyn iyo kuwo yaryar ah, kuwaas oo lagu cibaadeysan karo 10 milyan oo muslimiin ah oo magaalada ku nool. Intaas waxaa sii dheer, magaalada waxaa ku yaal in ka badan 1000 minaaradood oo waaweyn.Magaalada Istanbul, inta aad hareerahaaga eegto, waxaa had iyo jeer jiri doona minaarado qaabab kala duwan leh.Sidaa darteed, magaalada waxaa sidoo kale loo yaqaan "Magaalada Minaret".

Marka laga hadlayo Istanbul, dadku waxay si dabiici ah uga fikiraan Buundada keliya ee Bosphorus Bridge ee adduunka ku baahsan Yurub iyo Aasiya. Muuqaalkeeda haybad leh, muuqaal ciriiri ah oo qurux badan iyo taallooyin caan ah oo millennium ah ayaa Istanbul ka dhigaya meel caan ku ah soo jiidashada dalxiiska. Buundada Bosphorus waxaa la dhisay 1973. Waxay isku xirtaa magaalooyinka loo qaybiyo marinka biyaha waxayna sidoo kale isku xirtaa labada qaaradood ee Yurub iyo Aasiya. Tani waa buundo ganaax gaar ah oo wadar ahaan dhererkeedu yahay 1560 mitir. Marka laga reebo biraha birta ah ee labada geesood, malaha wax dhexda dhexda maraya. Noocyada kala duwan ee maraakiibta ayaa mari kara. Habeenkii, laydhadhka buundada waa dhalaalayaan, oo meel fog wax ka eegaya, waxay umuuqataa masduulaa cirka isku shareeraya. Intaa waxaa dheer, magaaladu waxay kaloo dhistay Buundada Galata iyo Buundada Ataturk si ay isugu xirto magaalooyinka cusub iyo kuwii hore.