Owganystan 652,300 inedördül kilometr meýdany eýeleýär. Günbatar Aziýanyň, Günorta Aziýanyň we Merkezi Aziýanyň çatrygynda ýerleşýär. Demirgazyk bilen Günortanyň arasynda transport üçin möhüm geografiki ýer. Demirgazykda Türkmenistan, Özbegistan we Täjigistan bilen serhetleşýär, demirgazyk-gündogardan uzalyp gidýän dar zolak Hytaý, gündogar we günorta-gündogar Pakistan bilen, günbatar bolsa Eýran bilen serhetleşýär. Bu çäk daglyk, platos we daglar ýurduň meýdanynyň 4/5 bölegini tutýar. Demirgazyk we günorta-günbatar esasan düzlükler, günorta-günbatarda çöller bar. Kontinental howa, ýyllyk we gündelik temperatura tapawudy we aç-açan pasyllary bilen ýurdy gurak we az ýagyşly edýär.

Owganystan meýdany 652,300 inedördül kilometre barabardyr. Günbatar Aziýanyň, Günorta Aziýanyň we Merkezi Aziýanyň çatrygynda ýerleşip, Demirgazyk bilen Günortanyň arasynda möhüm baglanyşyk hökmünde möhüm geografiki ýerdir. Demirgazykda Türkmenistan, Özbegistan we Täjigistan bilen serhetleşýär, demirgazyk-gündogardan uzalyp gidýän dar zolak Hytaý, gündogar we günorta-gündogar Pakistan bilen, günbatar bolsa Eýran bilen serhetleşýär. Bu territoriýa daglyk, platos we daglar ýurduň meýdanynyň 4/5 bölegini tutýar, demirgazyk we günorta-günbatar esasan düzlükler we günorta-günbatarda çöller bar. Ortaça beýiklik 1000 metrdir. Inurduň iň uly Hindi Kuş dag gerşi demirgazyk-gündogardan günorta-günbatara diagonally hereket edýär. Esasy derýalar Amu Derýa, Helmand, Kabul we Harirud. Kontinental howa ýurdy gurak we az ýagyşly edýär, ýyllyk we gündelik temperatura tapawudy, aç-açan pasyllar, gyşda güýçli sowuk we aşa yssy tomus.

Owganystan welaýatlaryň aşagyndaky etraplar, etraplar, şäherçeler we obalar bilen 33 welaýata bölünýär.

XV asyrdan ozal Owganystan Europeewropa, Eastakyn Gündogar, Hindistan we Uzak Gündogaryň arasynda söwda we medeni alyş-çalyş merkezi bolupdy. XV asyryň ahyrynda Europeewropadan Hindistana deňiz ýoly açylandan soň Owganystan ýapyldy. 1747-nji ýylda owgan halky daşary ýurtly basybalyjylary kowup, garaşsyz we bir wagtlar güýçli owgan şalygyny gurup, Osman imperiýasyndan soň ikinji orunda durýan musulman ýurdy boldy. 1878-nji ýylda Angliýa ikinji gezek Owganystana çozdy we Owganystan bilen Gandamak şertnamasyna gol çekdi we Owganystan diplomatik güýjüni ýitirdi. 1895-nji ýylda Angliýa bilen Russiýa Pamir sebitini hususy bölmek we Wahan sebitini Iňlis-Rus bufer zonasy hökmünde kesgitlemek barada şertnama baglaşdy. 1919-njy ýylda owgan halky üçünji Iňlis çozuşyny ýeňenden soň garaşsyzlyk gazandy. 1978-nji ýylyň aprelinde Owganystanyň Halk Demokratik Partiýasy hökümeti agdarmak üçin harby agdarlyşyk başlady we adyny Owganystan Demokratik Respublikasyna öwürdi. Sowet goşuny 1979-njy ýylda Owganystana çozdy. 1987-nji ýylyň Sanjar aýynda Owganystandaky Grand Loýa Jirga Owganystan Demokratik Respublikasynyň adyny resmi taýdan Owganystan Respublikasyna üýtgetmek kararyna geldi. 1989-njy ýylyň 15-nji fewralynda Sowet Soýuzy goşunlaryny Owganystandan çykarmaga mejbur boldy. 1992-nji ýylyň 28-nji aprelinde bu ýurt Owganystanyň Yslam döwleti diýlip atlandyryldy. 1997-nji ýylyň oktýabr aýynda bu ýurt Owganystanyň Yslam Emirligi diýlip atlandyryldy. 2004-nji ýylyň Sanjar aýynda Karzaý Owganystanyň taryhynda düýpgöter artykmaçlyk bilen demokratik ýol bilen saýlanan ilkinji prezident saýlandy.

Döwlet baýdagy: 2002-nji ýylyň 5-nji fewralynda Owganystan täze milli baýdak aldy. Täze milli baýdak 1964-nji ýyldaky owgan konstitusiýasyna laýyklykda işlenip düzüldi we gara, gyzyl we ýaşyl zolaklardan we owgan milli nyşanyndan ybarat.

Owganystanyň ilaty takmynan 28,5 million (2004-nji ýylyň iýul aýynda çak edilýär). Olaryň arasynda puştunlar 38-44%, Täjikler 25%, Özbek, Hazara, Türkmen, Buluç we Nuristan ýaly 20-den gowrak etnik azlyk bar. Resmi diller puştun we dari (ýagny parsça). Beýleki ýerli dillerde özbek, bulujystan, türk we ş.m. Residentsaşaýjylaryň 98% -den gowragy yslama ynanýar, şolaryň 90% -i sünni we galanlary şaýylar.

Owganystan yzagalak oba hojalygy we maldarçylyk ýurdy. 1971-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasy dünýäde iň ösen ýurtlaryň hataryna goşuldy. Azerbaýjanyň mineral baýlyklary birneme baý, ýöne olar entek ösdürilmedi. Häzirki wagtda subut edilen çeşmelere esasan tebigy gaz, kömür, duz, hrom, demir, mis, mika we zümrüdler girýär. Birnäçe ýyllap dowam eden uruş Owganystanyň senagat bazasynyň çökmegine sebäp boldy. Lighteňil senagat we senetçilik, esasan dokma, dökün, sement, deri, haly, elektrik, şeker we oba hojalyk önümlerini gaýtadan işleýän esasy pudaklardyr. Senetçilik önümçiliginiň bahasynyň takmynan 42% -ini senetçilik pudagy tutýar. Oba hojalygy we maldarçylyk Owganystanyň milli ykdysadyýetiniň esasy sütünidir. Oba hojalygynyň we maldarçylygyň ilaty ýurduň umumy ilatynyň 80% -ini emele getirýär. Ekin meýdanlary ýurduň umumy meýdanynyň 10% -inden hem azdyr. Esasy ekinlere bugdaý, pagta, şeker şugundyry, guradylan miweler we dürli miweler girýär. Maldarçylygyň esasy önümleri ýagly guýruk, mal we geçi.

Esasy şäherler

Kabul: Kabul Owganystanyň paýtagty, Kabul welaýatynyň paýtagty we Owganystanyň iň uly şäheri. 3000 ýyldan gowrak taryhy bolan meşhur şäher we 1773-nji ýyldan soň Owganystanyň paýtagty boldy. "Kabul" Sindhide "söwda merkezi" diýmekdir.

Kabul Owganystanyň gündogarynda, Hindi Kuş dagynyň günorta eteginde, 1800 metr belentlikdäki jülgede ýerleşýär. Bu ýer howply we töweregindäki daglar U şekilli daglar bilen gurşalan. Kabul derýasy şäher merkezinden akyp, Kabul şäherini ikä bölýär, günorta kenarda köne şäher we demirgazyk kenarda täze şäher. Täze şäher birneme gülläp ösýär. Söwda etraplarynyň, köşkleriň, resmi ýaşaýyş jaýlarynyň we ýokary derejeli ýaşaýyş jaýlarynyň köpüsi bu ýerde jemlenendir. Şäherde köşkler köp. Iň meşhurlary Gulhana köşgi, Dirkusa köşgi, Saladat köşgi, Gül köşgi we Dar Aman Köşk we ş.m. Dar Aman köşgi parlamentiň we hökümet bölümleriniň merkezidir.

Kabulyň merkezindäki Maýwand köçesinde dört top bilen gurşalan ýaşyl Maýwand ýadygärligi bar. Şäheriň töweregindäki depelerde daş daglar, gadymy diňler, gadymy mazarlar, gadymy galalar, yslam buthanalary we ybadathanalar köp. Meşhurlar Şahiduşam Şira ybadathanasy, Babel mawzoleýi, şa Muhammet Dinard Şah mawzoleýi, Milli muzeý, arheologiýa muzeýi we ş.m. Şäheriň günortasyndaky "Zah" ybadathanasy yslam üçek görnüşindäki binadyr we yslam şaýy mezhebini esaslandyryjy Alynyň rezidensiýasydyr. Ybadathanadan takmynan 30-40 metr uzaklykda ullakan bir gaýa bar we merkezinde takmynan 2 metr we ini 1 metr bolan uly tikin bölünýär. Rowaýata görä, Alynyň gylyjy bu daşy bölüp aýrylan mukaddes ýadygärlikdir.