Ysraýyl döwletiniň doly ady Ysraýyl, BMG-nyň Palestini bölmek baradaky 1947-nji ýyldaky kararyna laýyklykda Ysraýyl döwletiniň meýdany 14,900 inedördül kilometre barabardyr. Günbatar Aziýada, demirgazykda Liwan, demirgazyk-gündogarda Siriýa, gündogarda Iordaniýa, günbatarda Ortaýer deňzi we günortada Aqaba aýlagy bilen serhetleşýär. Aziýa, Afrika we Europeewropanyň birleşýän ýeri. Kenar uzyn we dar düzlük bolup, gündogarda daglar we platolar bar. Ortaýer deňziniň howasy bar.

Ysraýylyň uzak taryhy bar we dünýäniň esasy dinleriniň iudaizm, yslam we hristian dinleriniň doglan ýeri. Uzakdaky ýewreý ata-babalary gadymy semitleriň bir şahasy bolan ýewreýlerdi. Miladydan öňki XIII asyryň ahyrynda Müsürden Palestina göçüp, Hebrewewreý Patyşalygyny we Ysraýyl Patyşalygyny esaslandyrdy. Miladydan öňki 722-nji we 586-njy ýyllarda bu iki patyşalyk assiriýalylar tarapyndan basylyp alnypdyr we soňra wawilonlylar tarapyndan ýok edilipdir. Rimliler miladydan öňki 63-nji ýylda çozupdyrlar we ýewreýleriň köpüsi Palestinden kowlup, Europeewropada we Amerikada sürgün edilipdir. 7-nji asyrda Palestina Arap imperiýasy tarapyndan basyp alyndy we şondan soň araplar bu sebitiň ilatynyň aglaba köplügine öwrüldi. Palestina XVI asyrda Osman imperiýasy tarapyndan basylyp alyndy. 1922-nji ýylda Milletler Bileleşigi Palestinada "Jewishewreý halkynyň öýi" döredilmegini göz öňünde tutup, Palestina barada Angliýanyň "Mandat mandatyny" kabul etdi. Soň dünýäniň dürli künjeginden gelen ýewreýler köp sanly Palestina göçüp gitdiler. 1947-nji ýylyň 29-njy noýabrynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy Palestinde Arap döwletini we Jewishewreý döwletini döretmek barada karar kabul etdi. Ysraýyl döwleti 1948-nji ýylyň 14-nji maýynda resmi taýdan döredildi.

Döwlet baýdagy: gönüburçly, uzynlygyň inine bolan gatnaşygy takmynan 3: 2. Baýdak meýdançasy ýokarsynda we aşagynda gök zolakly ak. Gök we ak reňkler ýewreýleriň namazda ulanýan şalynyň reňkinden gelýär. Ak baýdagyň ortasynda gök alty burçly ýyldyz bar, bu gadymy Ysraýyl şasy Dawudyň ýyldyzy we ýurduň güýjüni alamatlandyrýar.

Ysraýylyň 7,15 million ilaty bar (2007-nji ýylyň aprelinde Iordan derýasynyň günbatar kenaryndaky we Gündogar Iýerusalimdäki ýewreý ýaşaýjylary), şolardan 5,72 milliony ýewreýler, 80% -i (dünýädäki 13 million ýewreýiň 44% töweregi), 1,43 million arap bar, bu 20% -i we az sanly druze we beduin. Ilatyň tebigy ösüş depgini 1,7%, ilatyň gürlügi her inedördül kilometre 294 adam. Hebrewewreý we Arap dilleriniň ikisi hem resmi diller we iňlis dili köplenç ulanylýar. Residentsaşaýjylaryň köpüsi ýahudylyga, galanlary yslama, hristiançylyga we beýleki dinlere ynanýarlar.

50 ýyldan gowrak wagt bäri Ysraýyl garyp topragy we serişdeleri ýetmezçiligi bilen ykdysadyýetiň çalt ösmegi üçin bilim we işgärler taýýarlygyna üns berip, ylym we tehnologiýa bilen güýçli ýurduň ýoluny dowam etdirýär. 1999-njy ýylda adam başyna düşýän jemi içerki önüm 1-e ýetdi. 60,000 $. Ysraýylyň ýokary tehnologiýaly pudaklarynyň ösüşi, esasanam elektronika, aragatnaşyk, kompýuter programma üpjünçiligi, lukmançylyk enjamlary, biotehnologiýa in engineeringenerçiligi, oba hojalygy we awiasiýa ýaly ösen tehnologiýalar we artykmaçlyklar bilen bütin dünýäde ünsi çekdi. Ysraýyl çöl zonasynyň gyrasynda ýerleşýär we suw serişdeleri ýetmezçilik edýär. Suw ýetmezçiligi Ysraýyly oba hojalygynda damjalaýyn suwaryş suw tygşytlaýjy tehnologiýany döretmäge, bar bolan suw çeşmelerinden doly peýdalanmaga we uly çöli oazise öwürmäge sebäp boldy. Jemi ilatyň 5% -inden az daýhanlar diňe bir halky iýmitlendirmek bilen çäklenmän, köp mukdarda ýokary hilli miweleri, gök önümleri, gülleri we pagta eksport edýärler.

Ybadathana dagy ýewreýler üçin iň mukaddes ýerdir. Miladydan öňki I müňýyllykda udeahudanyň şasy Dawudyň ogly Süleýman 7 ýyl alyp, 200,000 adamy Iýerusalimdäki bir depede geçirdi, soň bolsa meşhur boldy. Jewishewreý taňrysy Rebbe ybadat edýän ýer hökmünde ybadathana depesinde (ybadathana dagy diýlip hem atlandyrylýar) ajaýyp ybadathana guruldy. Bu Iýerusalimdäki meşhur ilkinji ybadathana. Miladydan öňki 586-njy ýylda Wawilon goşuny Iýerusalimi basyp aldy we ilkinji ybadathana ýykyldy. Soňra ýewreýler ybadathanany iki gezek täzeden gurdular, ýöne Rim basybalyjylygy wagtynda iki gezek ýykyldy. Iň mukaddes ýeri goraýan meşhur Bazilika beöň 37-nji ýylda Beýik Hirodes I tarapyndan Süleýmanyň üstünde gurlan ilkinji ybadathananyň harabalyklarynda gaýtadan guruldy. Hirodyň ybadathanasy biziň eramyzyň 70-nji ýylda Gadymy Rimiň Titus legiony tarapyndan weýran edilipdi. Şondan soň ýewreýler asyl ybadathananyň daşlary bilen asyl ýewreý ybadathanasynyň harabalyklarynda 52 metr we 19 metr beýik diwar gurdular. "Günbatar diwar". .Ewreýlere "Aglaýan diwar" diýilýär we häzirki wagtda iudaizmiň iň möhüm ybadat merkezine öwrülýär.

Iýerusalim: Iýerusalim Palestinanyň merkezindäki udeahuda daglarynyň dört depesinde ýerleşýär. 5000 ýyldan gowrak taryhy bolan dünýä belli taryhy şäher. Daglar bilen gurşalan, meýdany 158 inedördül kilometre barabar bolup, gündogarda köne şäherden we günbatarda täze şäherden ybaratdyr. 835 metr we 634,000 (2000) belentlikde Ysraýylyň iň uly şäheridir.

Iýerusalimiň Köne şäheri dini mukaddes şäher we iudaizm, yslam we hristian dinleriniň üç esasy dininiň doglan ýeri. Üç din hem Iýerusalimi mukaddes ýer hasaplaýar. Din we däp-dessurlar, taryh we ylahyýet, şeýle hem mukaddes ýerler we doga öýleri Iýerusalimi ýewreýler, hristianlar we musulmanlar tarapyndan hormatlanýan mukaddes şäher edýär.

Iýerusalimiň ýerleşýän ýeri ilki "Jebus" diýlip atlandyryldy, sebäbi köp wagt ozal "Jebus" atly arap kenganly taýpasy bu ýere ýerleşmek we oba gurmak üçin Arap ýarym adasyndan göçüpdi. Gala guruň we bu ýere taýpanyň adyny dakyň. Soňra Kenganlylar bu ýerde şäher gurup, oňa "urouro Salim" diýip at berdiler. Takmynan müň ýyl töweregi wagt bäri Jewishewreý Patyşalygyny esaslandyryjy Dawut bu ýeri basyp alyp, ony Jewishewreý Patyşalygynyň paýtagty hökmünde ulanypdyr. "Urouro Salim" adyny ulanmagyny dowam etdiripdir. Hebrewewreýçe öwrülmegi üçin "" Salam Salam ". Hytaýlylar muny "Iýerusalim", "Parahatçylyk şäheri" diýip terjime edýär. Araplar şäheri "Gourdes" ýa-da "Mukaddes şäher" diýip atlandyrýarlar.

Iýerusalim köpden bäri palestinalylar bilen ysraýyllylaryň ýaşaýan şäheri. Rowaýata görä, miladydan öňki X asyrda Dawudyň ogly Süleýman tagta çykyp, Iýerusalimdäki Sion dagynda ýewreý ybadathanasy gurupdyr. Bu gadymy ýewreýleriň dini we syýasy işleriniň merkezi bolupdyr, şonuň üçin iudaizm Iýerusalimi mukaddes ýer edipdir. Soň bolsa, ýewreýler tarapyndan "aglaýan diwar" diýlip atlandyrylýan ybadathananyň harabalyklarynda şäher diwary guruldy we häzirki wagtda iudaizmiň iň möhüm ybadat merkezine öwrüldi.

Iýerusalimiň köne şäheri 18 gezek gaýtadan guruldy we dikeldildi. Miladydan öňki 1049-njy ýylda Dawut patyşanyň gol astyndaky gadymy Ysraýyl patyşalygynyň köne şäheri bolupdyr. Miladydan öňki 586-njy ýylda Täze Wawilonyň (häzirki Yrak) şasy Nebukadnesar II şäheri basyp alyp, ony ýykypdyr. Miladydan öňki 532-nji ýylda Pars koroly basyp alýar we basyp alýar. Miladydan öňki 4-nji asyrdan soň Iýerusalim Makedoniýa, Ptolemeý we Selewkid patyşalyklaryna yzygiderli birikdirilipdir. Miladydan öňki 63-nji ýylda Rim Iýerusalimi basyp alanda, ýewreýleri şäherden kowup çykardylar. Rimiň Palestindäki ýewreýlere garşy zulum etmegi dört sany uly gozgalaňa sebäp boldy. Rimliler ganly basyş etdi, bir milliondan gowrak ýewreýi gyrdy we köp sanly ýewreý Europeewropa talandy we gulçulyga öwrüldi. Betbagtçylykdan aman galan ýewreýler yzly-yzyna gaçdylar, esasan häzirki Angliýa, Fransiýa, Italiýa, Germaniýa we beýleki sebitlere, soň bolsa köp sanly Russiýa, Gündogar Europeewropa, Demirgazyk Amerika we ş.m. gaçyp, şondan soň ýewreý sürgüniniň pajygaly taryhy başlandy. Milady 636-njy ýylda araplar rimlileri ýeňipdirler. Şondan bäri Iýerusalim köpden bäri musulmanlaryň gol astyndady.

XI asyryň ahyrynda Rim papasy we Europeanewropa monarhlary "Mukaddes şäheri dikeltmek" ady bilen köp haçly ýöriş guradylar. 1099-njy ýylda haçly ýörişler Iýerusalimi basyp aldylar we soňra "Iýerusalim Patyşalygy" gurdular. Bir ýyla golaý dowam etdi. 1187-nji ýylda arap soltany Saladin haçly ýörişleri Palestiniň demirgazygyndaky Hedian söweşinde ýeňip, Iýerusalimi yzyna aldy. 1517-nji ýyldan I Jahan Urşundan öň Iýerusalim Osman imperiýasynyň gol astyndady.

Iýerusalimiň 17 km günortasynda ýerleşýän Beýtullaham şäheriniň golaýynda Mahed atly gowak bar. Isanyň bu gowakda dünýä inendigi we Mahed buthanasy indi şol ýerde gurlandygy aýdylýar. Isa Iýerusalimde ýaş wagty okapdy we soňra özüni Mesih (ýagny Halasgär) diýip atlandyrdy we soňra ýewreý häkimiýetleri şäheriň daşyndaky haçda haça çüýlendi we şol ýerde jaýlandy. Rowaýata görä, Isa ölenden 3 gün soň mazardan direlip, 40 gün soň jennete çykypdyr. Beöň 335-nji ýylda gadymy Rim imperatory Konstantin I-iň ejesi Hilana Iýerusalime gezelenç edip, Mukaddes Aýrylyş buthanasy diýlip hem atlandyrylýan Isanyň gonamçylygynda Direliş ybadathanasyny gurdy. Şonuň üçin hristiançylyk Iýerusalimi mukaddes ýer hasaplaýar.

7-nji asyryň başynda Yslam pygamberi Arap ýarymadasynda wagyz edipdi we Mekgedäki ýerli begler garşy çykypdyr. Bir gije düýşünde oýanyp, perişde tarapyndan iberilen aýalyň kellesi bilen kümüş-çal at münüp, Mekgeden Iýerusalime çenli mukaddes daşa çykdy we dokuz asmana uçdy. Jennetden ylham alansoň, şol gije Mekgä gaýdyp geldi. Bu yslamdaky meşhur "Gijeki gezelenç we Dangxiao" we musulmanlaryň möhüm taglymatlaryndan biridir. Bu gijeki syýahat mifi sebäpli Iýerusalim, Mekgeden we Medineden soň Yslamyň üçünji mukaddes ýerine öwrüldi.

Iýerusalimiň üç sany esasy dini mukaddes ýer bolandygy sebäpli. Mukaddes ýer üçin bäsleşmek üçin gadymy döwürlerden bäri bu ýerde köp rehimsiz söweşler bolýar. Iýerusalim 18 gezek ýykyldy, ýöne her gezek gaýtadan dikeldildi. Esasy sebäbi, bu dünýä tarapyndan ykrar edilen dini mukaddes ýerdir. Käbir adamlar Iýerusalimiň dünýäde seýrek duş gelýän, ýöne gaty hormatlanýan owadan şäherdigini aýdýarlar. 1860-njy ýyla çenli Iýerusalimde şäher diwary bardy we şäher 4 ýaşaýyş meýdanyna bölünýärdi: ýewreý, musulman, ermeni we hristian. Şol döwürde şäheriň ilatynyň aglaba bölegini emele getiren ýewreýler häzirki Iýerusalimiň özenini emele getirip, diwarlaryň daşynda täze ýaşaýyş ýerlerini gurup başladylar. Kiçijik şäherçeden başlap, gülläp ösýän metropola çenli köp sanly täze ýaşaýyş ýerleri emele gelýär, olaryň her biri ol ýerdäki belli bir ilatly toparyň aýratynlyklaryny görkezýär.

Iýerusalimiň täze şäheri günbatarda ýerleşýär. XIX asyrdan soň kem-kemden döredildi. Köne şäherden iki esse uludyr. Esasan ylmy we medeni guramalar üçin ulanylýar. Köçäniň iki gapdalynda-da hatar hatar beýik binalar, amatly we ajaýyp myhmanhana willalary, şeýle hem ajaýyp seýilgähler bilen bezelen uly söwda merkezleri bar. Köne şäher gündogarda beýik diwar bilen gurşalan. Käbir meşhur dini ýerler köne şäherde ýerleşýär. Mysal üçin, Muhammet gije asmana göterilende basan mukaddes daşy Mekge Kerr öýi bilen bir ýerde ýerleşýär. Helaý metjidi, Al-Aqsa metjidi, Mekgäniň mukaddes metjidi we Medinedäki pygamber ybadathanasy we ş.m. dünýädäki üçünji uly metjit, "Köne amentht" we "Täze amentht" -de agzalan atlar, wakalar we baglanyşykly wakalar Allyerli derejede şäherde degişli ybadathanalar we ybadathanalar bar. Iýerusalim hem dünýäniň iň möhüm syýahatçylyk şäherlerinden biridir.

Iýerusalim hem gadymy, hem häzirki zaman. Dürli şäher. Onuň ýaşaýjylary kanon we dünýewi durmuş ýörelgelerine berk eýerip, dürli medeniýetleriň we etnik toparlaryň birleşmegini görkezýär. Şäher diňe bir geçmişi gorap saklamak bilen çäklenmän, eýsem geljegi üçinem gurýar. Taryhy ýadygärlikleri seresaplylyk bilen dikeltdi, ýaşyl meýdançalary, häzirki zaman işewür etraplaryny, senagat seýilgählerini we gözel ýerleri giňeltdi, dowamlylygyny we ýaşaýşyny görkezdi.